TVGĐPT – Vụ thảm sát 8 thiếu niên Phật Tử tại Đài Phát Thanh Huế trong đêm Rằm tháng Tư (8/5/1963) lễ Phật Đản PL.2507, mở đầu cho mùa Pháp Nạn đầy máu lệ của Tăng Tín Đồ Phật Giáo Việt Nam đã trôi qua tròn một vòng Hoa giáp 60 năm (Quý Mão 1963 – Quý Mão 2023). Lúc bấy giờ nhiều văn kiện được xếp vào loại “HỒ SƠ MẬT”, “HỒ SƠ TỐI MẬT” hoặc “HỒ SƠ TUYỆT MẬT” của các chính phủ, chưa được phép giải mật, bạch hóa và công bố. Các công điện trao đổi giữa Lãnh Sự Quán Hoa Kỳ ở Huế, Đại Sứ Quán Hoa Kỳ ở Sài Gòn và Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ ở thủ đô Washington dưới đây đã được các giới chức ngoại giao chuyển đạt ngay sau đêm xảy ra biến cố tại Đài phát thanh Huế 8/5/1963. Thư Viện GĐPT trích lại từ nguồn tài liệu “FRUS” của Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ qua các bản Việt dịch của NXB Thiện Tri Thức Publication.
Tưởng cũng nên nói thêm rằng: FRUS là ký tự viết tắt của nhóm từ ngữ “Foreign Relations of the United States”. Đây là một tập hợp các hồ sơ lịch sử chính thức liên quan đến các quyết định quan trọng trong chính sách ngoại giao (quan hệ đối ngoại) của Hoa Kỳ đã được giải mật và biên tập để công bố (The Foreign Relations of the United States series is the official documentary historical record of major U. S. foreign policy decisions that have been declassified and edited for publication). Những tài liệu này do Văn Phòng Sử Gia (Office of the Historian) thuộc Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ soạn thảo và chịu trách nhiệm xuất bản; do Sở Ấn Loát Chính Phủ (Government Printing Office) in ấn, phát hành.
Cũng xin được chú thích thêm:
1. Nội dung các bức điện tín này cũng có trong tập sách “HỒ SƠ MẬT 1963 từ các nguồn tài liệu Chính Phủ Mỹ” đã được đăng tải trên website Thư Viện GĐPT vào dịp kỷ niệm 50 năm Pháp Nạn Phật Giáo Việt Nam (1963-2013).
2. Một số từ ngữ, danh xưng, giáo phẩm v.v… của điện văn nguyên bản Anh ngữ cũng như bản dịch Việt ngữ có thể không sát với từ ngữ thông dụng trong Phật Giáo, chúng tôi vẫn giữ nguyên không thay đổi hay chỉnh lý.
oOo
HỒ SƠ
“QUAN HỆ ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ, 1961-1963”
Tập III, Việt Nam, Tháng 1 đến tháng 8 năm 1963
(Các tài liệu 112; 115; 116; 131)
Foreign Relations of the United States, 1961–1963
Volume III, Vietnam, January – August 1963
[112.] ĐIỆN VĂN TỪ LÃNH SỰ QUÁN TẠI HUẾ GỞI BỘ NGOẠI GIAO [HOA KỲ](1)
Huế, ngày 9 tháng 5-1962 – lúc 3 giờ chiều.
{4.} Đại lễ Phật Đản tại Huế ngày 8 tháng 5 đã trở thành một cuộc biểu tình lớn ở Đài Phát Thanh Huế từ 20:00 giờ tới 23:30 giờ địa phương. Vào lúc 22:45 giờ, khoảng 3.000 người tụ tập và bị canh gác bởi 8 xe thiết giáp; một đại đội CG (ND: CG không rõ là gì, chữ G có thể là Guard, là lính gác cơ hữu?); một đại đội không đầy đủ của quân đội Nam Việt Nam; xe bọc sắt của cảnh sát; và một số súng carbines bắn chỉ thiên để giải tán đám đông trông không khó kiểm soát nhưng có vẻ đe dọa dưới mắt nhà cầm quyền. Lựu đạn nổ ở thềm đàI phát thanh làm chết 4 trẻ em, một phụ nữ. Các chuyện khác xảy ra, có lẽ vì hốt hoảng, làm chết thêm 2 trẻ em và một người không rõ tuổi. Tổng cộng thương vong đêm này là 8 chết và 4 bị thương(2).
Dẫn tới vụ này là bắt đầu từ ngày 7 tháng 5-1963, khi cảnh sát tìm cách thi hành luật cấm treo cờ nào khác, trừ quốc kỳ(3).
Cảnh sát khi thi hành luật phải đối diện với sự đối kháng rộng rãi khi hàng ngàn lá cờ Phật Giáo đã treo lên. Theo yêu cầu của cảnh sát, đêm 7 tháng 5-1963 Tỉnh trưởng Dang (ND: điện văn viết tắt là Dang, trong khi Tỉnh trưởng lúc đó là Nguyễn Văn Đẳng, và Phó tỉnh trưởng Nội an là Thiếu tá Đặng Sỹ – chữ Dang có thể dễ gây nhầm lẫn) rút lại lệnh cấm.
Sáng ngày 8 tháng 5-1963, một cuộc biểu tình ở chùa Từ Đàm có bài diễn văn của Viện chủ ngôi chùa, lúc đó có mặt Phật Tử Dang (ND: có lẽ muốn nói Tỉnh trưởng Nguyễn Văn Đẳng là Phật Tử), chỉ trích việc chính phủ Việt Nam Cộng Hòa đàn áp tự do tôn giáo trong khi ưu đãi Thiên Chúa Giáo. Các biểu ngữ tuần hành có ngôn ngữ chống chính phủ Việt Nam Cộng Hòa. Bản dịch các biểu ngữ sẽ chuyển tới [Washington] khi có thể.
Đêm 8-5-1963, đám đông tập họp ở đài phát thanh, nơi vị Sư trưởng theo lịch trình phổ biến trên đài bài diễn văn. Giờ chót, chính quyền từ chối [phát bài diễn văn]. Các vị Sư tại chỗ kêu gọi dân chúng bình tĩnh.
Vòi rồng và lệnh thúc giục giải tán của Tỉnh trưởng không giải tán được đám đông. Lính tới và ra lệnh giải tán.
Các vị Sư kêu gọi đứng yên, đừng chống đối. Phía chính quyền nói là có vài người ném đá vào đài phát thanh, mặc dù có dấu hiệu cho thấy nói thế không đúng. Rồi có tiếng súng nổ.
Lúc 11:00 giờ trưa ngày 9-5-19963, Tỉnh trưởng nói chuyện trước khoảng 800 người biểu tình trẻ, giải thích với đám đông rằng những kẻ kích động cơ hội đã làm cho lính phải tới giữ trật tự. Vị Sư trưởng kêu gọi đám đông giải tán êm thắm và nộp các lá cờ. Một vài người trong đám đông hô khẩu hiệu “Đả đảo Thiên Chúa Giáo.”
Lúc đó, Huế lặng yên. Không thấy có việc động binh khác thường và kiểm soát quần chúng. Tuy nhiên, tình hình rất dao động và có tin cuộc biểu tình của Phật Tử sẽ xảy ra vào chiều ngày 9-5. Phật Tử rất phẫn nộ. Cộng đồng người Mỹ nhận Lệnh Khẩn Cấp Bậc 2, nhưng không thấy đe dọa nào cho người Mỹ lúc này.
Ký tên: Helble (Tổng Lãnh Sự ở Huế).
GHI CHÚ:
(1) Nguồn: Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ. Hồ sơ trung ương, PLO 25 S VIET. Mật. Xem xét tức khắc. Nhận lúc 8:33 giờ sáng.
(2) Lúc 7 giờ tối, Tòa Đại Sứ Mỹ tại Sài Gòn gửi bản phúc trình thứ nhì vụ này về Washington, nói 7 chết và 7 bị thương. Tòa Đại Sứ ghi nhận rằng lính Việt Nam Cộng Hòa có thể đã bắn vào đám đông, nhưng hầu hết thương vong, theo Tòa Đại Sứ báo cáo là từ một quả bom, một loại lựu đạn sát thương, “từ đám đông quần chúng.” Tòa Đại Sứ thấy rằng mặc dù không có dấu hiệu Việt Cộng liên hệ tới vụ này, Việt Cộng có thể dự kiến sẽ khai thác các cuộc biểu tình tương lai. (Điện tín 1005 từ Sài Gòn, ngày 9-5-1963; nguồn như trên, SOC 14-1 S VIET). Thiệt hại trong ngày 8-5-1963 tại Huế thường được ghi là 9 chết và 14 bị thương. (United States-Vietnam Relations, 1945-1967. Sách 3, trang 5; Hilsman, To Move a Nation, tr. 468; Mecklin, Mission in Torment, tr. 153). Trong một lượng định chi tiết về biểu tình của Phật Tử tại Huế các ngày 8-10 tháng 5-1963, Lãnh sự Helbe báo cáo rằng 7 người chết trong đêm 8-5, và một trong số bị thương sau đó đã chết. Ông ghi nhận rằng có thêm khoảng 15 người biểu tình bị thương, nhưng thêm rằng, con số chính xác khó biết. Có 2 trong số bị giết, đều là trẻ em, chết vì bị xe thiết giáp cán chết. (Điện văn A-20 từ Huế, ngày 3 tháng 6-1963; Bộ Ngoại Giao, Central Files, SOC 14-1 S VIET).
(3) Luật hạn chế treo cờ tôn giáo đưa ra theo Nghị định 189/BNV/NA/P5, hiệu lực từ ngày 12 tháng 5-1958. Theo luật, cờ tôn giáo có thể treo riêng ở lễ hội tôn giáo ở nơi thờ phượng hay nhà riêng với sự cho phép của chính quyền địa phương. Trong điện văn A-20, dẫn ở chú thích 2 nêu trên, Helbe ghi nhận rằng luật này “chưa bao giờ được tôn trọng” cho tới khi có nỗ lực thi hành tại Huế, hiển nhiên là do lệnh từ Tổng thống Diệm, vào ngày lễ Phật Giáo quan trọng nhất trong năm. (Bản văn quy định trong Nghị định 189 nằm trong bản văn ban hành bởi Thị trưởng Đà Nẵng ngày 8 tháng 4-1963, đã được chuyển về Washington trong phụ lục 6 của điện văn A-20).
oOo
Nguyên văn Anh ngữ:
[112.] Telegram From the Consulate at Hue to the Department of State(1)
Hue, May 9, 1963, 3 p.m.
{4.} Buddha Birthday Celebration Hue May 8 erupted into large-scale demonstration at Hue Radio Station between 2000 hours local and 2330 hours. At 2245 hours estimated 3,000 crowd assembled and guarded by 8 armored cars, one Company CG, one Company minus ARVN, police armored cars and some carbines fired into air to disperse mob which apparently not unruly but perhaps deemed menacing by authorities. Grenade explosion on radio station porch killed four children, one woman. Other incidents, possibly some resulting from panic, claimed two more children plus one person age unknown killed. Total casualties for evening 8 killed, 4 wounded(2).
Background this incident started May 7 when police attempted enforce law that no flags other than Viet-Namese to be flown(3). Police apparently encountered popular resistance to enforcement of law as thousands Buddhist flags publicly displayed. At police request evening May 7 Province Chief Dang reportedly rescinded order. Morning May 8 demonstration at large Tu Dam Pagoda resulted in speech by Chief Bonze in presence Buddhist Dang criticizing GVN suppression freedom religion, favoritism of Catholics. Parade banners during day anti-GVN orientated. Translations of same will be forwarded when available.
Evening May 8 crowd gathered at radio station where Head Bonze scheduled broadcast speech. Permission refused at last minute by GVN. Bonzes on scene urged people remain peaceful. GVN fire hoses and exhortations of Province Chief unsuccessful in dispersing crowd. Troops arrived and ordered dispersal.
Bonzes said stand still, do not fight, GVN claims some threw rocks at radio station, although indications are this not true. Firing then broke out.
11:00 hours May 9, Province Chief addressed estimated 800 youth, demonstrators, explained crowd actions spurred by oppositionist agitators had necessitated troop action to maintain order. Head Bonze requested crowd disperse peacefully and turn in flags. Some of crowd heard chanting “down with Catholicism”.
At moment Hue quiet. Population controls and unusual troop deployment not observed. However, situation very fluid and reports of Buddhist demonstration to occur afternoon May 9 flowing in. Buddhists very upset. American community on Emergency Phase II Alert but no threat to Americans apparent at present.
Helble
NOTE:
(1) Source: Department of State, Central Files, POL 25 S VIET. Secret; Operational Immediate. Received at 8:33 a.m.
(2) At 7 p.m. the Embassy in Saigon sent a second report of the incident to Washington, listing seven dead and seven injured. The Embassy noted that Vietnamese Government troops may have fired into the crowd, but most of the casualties resulted, the Embassy reported, from a bomb, a concussion grenade, or “from general melee”. The Embassy observed that although there had been no indication of Viet Cong activity in connection with the incident, the Viet Cong could be expected to exploit future demonstrations. (Telegram 1005 from Saigon, May 9; ibid., SOC 14-1 S VIET) Subsequent accounts of the May 8 incident in Hue have generally listed the casualties as nine killed and fourteen wounded. (United States-Vietnam Relations, 1945-1967, Book 3, p. 5; Hilsman, To Move a Nation, p. 468; Mecklin, Mission in Torment, p. 153) In a detailed assessment of the Buddhist demonstrations in Hue May 8-10, Consul Helble reported that seven people died on the evening of May 8, and one of those injured subsequently died. He noted that approximately 15 additional demonstrators were injured, but added that exact figures were difficult to determine. Two of those killed, both children, died from being crushed by armored vehicles. (Airgram A-20 from Hue, June 3; Department of State, Central Files, SOC 14-1 S VIET).
(3) The law limiting the use of religious flags was established by Decree 189/BNV/ NA/P 5, which became effective on May 12, 1958. According to the law, religious sect flags could be flown only on religious holidays at places of worship or private homes with the permission of the local authorities. In airgram A-20, cited in footnote 2 above, Helble noted that the law was “never observed” until the attempt to enforce it, apparently on orders from President Diem, at Hue on the most important Buddhist holiday of the year. (The text of the regulations outlined in Decree 189 is contained in a communique issued by the Mayor of Danang on April 8, 1963, which was transmitted to Washington as enclosure 6 to airgram A-20).
[115.] ĐIỆN VĂN TỪ BỘ NGOẠI GIAO HOA KỲ GỞI ĐẠI SỨ QUÁN TẠI VIỆT NAM(1)
Từ Washington, ngày 9 tháng 5-1963 – lúc 3:24 giờ chiều.
{1066. [Liên quan đến] điện văn số 4 từ Huế gửi về Bộ Ngoại Giao}(2) Khuyến cáo Tòa Đại Sứ hãy khéo léo thúc giục chính phủ Nam Việt Nam đừng ra biện pháp đàn áp Phật Tử, hãy bày tỏ thương cảm và giúp chi phí tang lễ cho các gia đình nạn nhân cuộc biểu tình, hãy làm bất cứ cử chỉ thích nghi nào để tái lập trật tự và quan hệ thân hữu giữa các nhóm tôn giáo.
Ký tên: Rusk (Ngoại trưởng Hoa Kỳ).
GHI CHÚ:
(1) Nguồn: Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ. Hồ sơ trung ương, SOC 14-1 S VIET. Mật; Tức khắc giải quyết. Soạn thảo bởi Heavner và thông qua bởi Rice. Gửi lại tới CINPAC (ND: viết tắt của Commander-in-Chief, U.S. Pacific Command, Tư lệnh Quân Lực Hoa Kỳ Thái Bình Dương) cho các POLAD (ND: viết tắt của Policy Advisors, các Cố vấn Chính sách).
(2) Tài liệu 112.
oOo
Nguyên văn Anh ngữ:
[115.] Telegram From the Department of State to the Embassy in Vietnam(1)
Washington, May 9, 1963, 3:24 p.m.
{1066. Hue 4 to Dept.}(2) At your discretion suggest you urge GVN take no repressive measures against Buddhists, offer sympathy and funeral expenses to families of demonstration victims, make any other appropriate gestures toward restoration of order and amity between religious groups.
Rusk
NOTE:
(1) Source: Department of State, Central Files, SOC 14-1 S VIET. Secret; Operational Immediate. Drafted by Heavner and cleared by Rice. Repeated to CINCPAC for POLAD.
(2) Document 112.
[116.] ĐIỆN VĂN TỪ LÃNH SỰ QUÁN Ở HUẾ GỞI BỘ NGOẠI GIAO HOA KỲ(1)
Huế, ngày 10 tháng 5-1963 – lúc 2 giờ sáng.
{5.} Sáng sớm ngày 10 tháng 5, Huế yên tĩnh. Lệnh giới nghiêm từ 9 giờ tối đã hiệu lực. Ngày 9 tháng 5, đám đông 3.000 người tụ tập trước đài phát thanh lúc 17:00 giờ, giờ địa phương. Vị Sư trưởng Miền Trung Thích Trí Quang kêu gọi dân chúng giải tán ôn hòa. Sư hứa sẽ kêu gọi tụ họp sau. Lời yêu cầu của Sư được mọi người tuân lệnh. Sư Trí Quang bây giờ đã chứng tỏ được ít nhất trong ba trường hợp khả năng của Sư điều hành được Tín đồ. Sư có vẻ được tôn trọng như một nhà sư độc lập, không lệ thuộc chính quyền. Các xe loa di động của chính phủ Việt Nam Cộng Hòa chạy quanh đường phố đêm 9 tháng 5-1963, yêu cầu dân chúng bình tĩnh, tránh tụ tập nơi công cộng, tôn trọng luật giới nghiêm.
Phong Trào Cách Mạng Quốc Gia (ND: National Revolutionary Movement, viết tắt trong điện văn là NRM) thực hiện một cuộc tụ tập công chúng lúc 15:00 giờ chiều ngày 9 tháng 5, để lên án “Việt Cộng khủng bố trong đêm 8 tháng 5-1963” đã không được dân chúng tham dự và [thế là] không thấy bài diễn văn nào phát biểu.
Một đám đông hầu hết là giới trẻ, được kể là diễn hành quanh một phần Cổ thành Huế nhiều giờ sáng sớm ngày 9 cho tới 04:00 giờ hô đả đảo chính phủ ông Diệm.
Các biểu ngữ Phật Giáo ngày 8 tháng 5-1963 trước đó được kể là kêu gọi bình đẳng tôn giáo; phản đối lệnh hạ cờ tôn giáo; thúc giục hy sinh cho chính nghĩa Phật Giáo. USIS BPAO chuyển đi cùng các tấm ảnh.
Có tin Thượng tọa Thích Trí Quang kêu gọi tất cả Phật Tử miền Trung Việt Nam nếu có thể hãy đến Huế vào ngày 10 tháng 5 để tham dự tang lễ tập thể các nạn nhân chết ngày 8 tháng 5. Có tin Thượng tọa cũng đã yêu cầu Phật Tử xuống đường ở tất cả các tỉnh. Vào trưa ngày 8 tháng 5, trước cuộc thảm sát, có tin Thượng tọa đã gửi điện văn đến Tổng thống Diệm và tổ chức Phật Giáo ở Rangoon để phản đối lệnh cấm treo cờ. Lệnh này có tên là Nghị định số 101 ban hành bởi Bộ Nội Vụ Sài Gòn hồi năm ngoái.
Tiểu đoàn lính dù người Nùng đã tới Huế ngày 9 tháng 5. Tất cả chứng cớ cho thấy khi các chiến binh Việt Nam Cộng Hòa trong đêm mồng 8 từ chối lệnh đàn áp đám đông, [thì] lực lượng Dân Vệ dưới quyền Thiếu tá Phó tỉnh trưởng Đặng Sỹ đã nổ súng. Đến lúc này thì không nghi ngờ gì nữa, chính một người trong nhóm này đã ném lựu đạn. Tỉnh trưởng Đẳng có vẻ như được thêm uy tín qua các diễn biến này, còn Đặng Sỹ đang bị xem là kẻ xấu. Em trai của Tổng thống, ông Ngô Đình Cẩn, theo tường thuật là đã được thông báo đầy đủ mọi diễn biến, nhưng không biết rõ được ông ta nghĩ gì trước tình hình này.
Tang lễ tập thể vào ngày 10 tháng 5 có lẽ sẽ diễn ra ôn hòa, mặc dù Việt Cộng đã có đủ thời gian để phản ứng và có thể sẽ cố tìm cách kích động một điều gì đó ngay sau lễ tang, một sự kiện rất có thể sẽ được nhiều ngàn người tham dự. Các công sở ở Huế đã nhận lệnh từ chính quyền vùng Duyên hải Trung Phần phải túc trực 24/24 để “đề phòng sự xâm nhập của Việt Cộng” và luôn trong tình trạng sẵn sàng vũ khí tác chiến. Tình hình có thể sẽ xấu đi.
[Tâm trạng] người dân phải nói là đang căng thẳng. Sự kéo dài và tăng thêm cường độ khủng hoảng là khác thường xét theo bản tính nói chung thường thụ động của người Việt Nam đối với các cuộc biểu tình công khai. Người dân dường như chịu tác động rất mạnh từ bài diễn văn của Thầy [Hội trưởng] vào buổi sáng ngày 8 với câu “đã đến lúc phải đấu tranh”. Tuy rằng từ ngữ “đấu tranh” có thể là cường điệu hóa, nhưng người dân dường như quả thật có sự khao khát mong đợi một biến cố nào đó sau những năm dài nhiều bất mãn của người Phật Tử. Biểu ngữ của sinh viên sáng ngày 9 ghi rằng: “Hãy giết chúng tôi đi!” Những người xuống đường bày tỏ mong muốn mãnh liệt cho cả thế giới đều biết về vụ thảm sát ngày 8-5. Mặc dù chính phủ Việt Nam Cộng Hòa quy trách nhiệm cho Việt Cộng, người dân chẳng ai tin vào điều này.
Ký tên: Helble (Tổng Lãnh Sự ở Huế).
GHI CHÚ:
(1) Nguồn: Bộ Ngoại Giao. Hồ sơ Trung ương, SOC 14-1 S VIET. Mật; Xử lý tức khắc. Cũng gửi về Siagon. (ND: Điện văn ghi nhận Saigon ra Siagon).
(2) Đúng ra là Nghị định 189; hãy xem ghi chú 3, hồ sơ 112. Dụ Số 10, điều trở thành vấn đề trung tâm trong khủng hoảng Phật Giáo, nguyên ban hành bởi Hoàng đế Bảo Đại ở Vichy, Pháp Quốc, ngày 6 tháng 8-1950. Qua sự diễn dịch bởi chính quyền Diệm, luật này chi phối hoạt động của Phật Giáo, cũng như các đảng phái chính trị, hội nghề nghiệp, và hội thể thao. Tuy nhiên, luật này đã trao cho “một vị thế đặc biệt sẽ được mô tả sau giành cho các hội truyền giáo Công Giáo và Tin Lành và cho các bang hội Hoa Kiều.” (Bản văn, xin đọc ở Journal officiel de la République du Viet-Nam, số 34, ngày 26 tháng 8-1950, các trang 434-437; bản Anh dịch, được bổ túc bởi Sắc Lệnh Số 6, ngày 3 tháng 4-1954, in làm bản bổ sung Annex XV to U.N. doc. A/5630, ngày 7 tháng 12, 1963).
oOo
Nguyên văn Anh ngữ:
[116.] Telegram From the Consulate at Hue to the Department of State(1)
Hue, May 10, 1963, 2 a.m.
{5.} Early AM May 10 Hue quiet. 9 PM curfew now in effect. May 9 crowd of 3,000 gathered radio station 1700 hours local. Chief Bonze Central Vietnam Tri Quang called on people disperse quietly. He promised call meeting later date. His request obeyed. Quang has now demonstrated on at least three occasions his ability handle his followers. He apparently respected as independent, non-GVN Bonze. GVN mobile loudspeakers roamed streets evening May 9 calling on population stay calm, avoid public assemblies, respect curfew.
NRM sponsored public meeting at 1500 hours May 9 for purpose condemnation “Viet Cong terrorist act evening May 8” drew no audience whatsoever and speeches never came off. Large group mostly youths, reported to have marched around old citadel part of Hue several hours early 9th until 0400 hours chanting down with Diem government.
Theme Buddhist banners May 8 reported earlier called for equality of religion. Protested order take religious flags down, urged no refusal sacrifice for Buddhist cause. USIS BPAO forwarding photographs same.
Bonze Quang has reportedly called upon all Buddhist followers in Central Vietnam who can come to Hue May 10 do so for mass funeral victims evening May 8. Reportedly he also has ordered meetings of Buddhists in all provinces. At noon May 8, prior killings, he reportedly sent telegrams to President Diem and Buddhist organization Rangoon protesting order take down flags. This order here known as Decree Number 10(2) issued by Minister Interior Saigon last year.
Nung battalion paratroops arrived Hue May 9. All evidence indicates ARVN present incident evening 8th refused take action against population, CG under Deputy Province Chief Major Sy unit which fired. Little question now that one of these threw grenade. Province Chief Dang apparently has gained stature during developments, Sy being considered villain. Brother of President, Ngo Dinh Can, reportedly informed of all developments, but not clear as to his feelings re situation.
Mass funeral May 10 probably will be peaceful, although VC have had sufficient time to react and may attempt touch off something following funerals which likely be attended by thousands. Government offices in Hue ordered now by government delegate CVN lowlands to have all personnel remain in office 24 hours a day to “prevent VC infiltration” and have available all possible weapons. May aggravate situation.
Population must be judged as tense. Duration and intensity of crisis unusual in view generally passive nature Vietnamese in terms public demonstrations. People seem to have taken seriously Bonze speech morning 8th “now is time to fight”. While word fight perhaps overemphatic, desire of people seems to be to have some sort of showdown following years of frustration for Buddhists. Student banner morning 9th “please kill us”. Man on street expressing great desire for world to know of killings on 8th. While GVN line is VC responsible, no credibility this among population.
Helble
NOTE:
(1) Source: Department of State, Central Files, SOC 14-1 S VIET. Secret; Operational Immediate.Also sent to Saigon.
(2) The correct reference is to Decree 189; see footnote 3, Document 112. Decree 10, which became a central issue in the Buddhist crisis, was issued by Emperor Bao Dai at Vichy, France on August 6, 1950. It established regulations governing the creation and functioning of associations in Vietnam. As interpreted by the Diem government, the law governed the functioning of the Buddhist religion, as well as political parties, trade unions, and sports associations. The law provided, however, that “a special status shall be prescribed later for Catholic and Protestant missions and for Chinese congregations”. (For text, see Journal officiel de la Republique du Viet-Nam, No. 34, August 26, 1950, pp. 434-437; the English language text, as amended by Ordinance No. 6 of April 3, 1954, is printed as Annex XV to U.N. doe. A/5630, December 7, 1963.)
[131.] ĐIỆN VĂN TỪ ĐẠI SỨ QUÁN HOA KỲ TẠI VIỆT NAM GỞI BỘ NGOẠI GIAO HOA KỲ(1)
Sài Gòn, ngày 22 tháng năm 1963, lúc 14:00 chiều.
{1050. [Liên quan đến:] Tư lệnh Quân Lực Thái Bình Dương, dành cho các Cố vấn Chính sách. Điện văn số 11172 từ Bộ Ngoại Giao}(2) Trong cuộc họp với Diệm ngày 18 tháng Năm, ông ấy đã dành khoảng hai giờ cho những câu hỏi về Phật Giáo. Tôi đã tìm cách gây ấn tượng với ông ấy về những hành động cần cho Chính phủ Việt Nam và đặc biệt đề nghị ông tuyên bố công khai và/hoặc bổ nhiệm một Ủy ban theo nội dung điện văn số 1038(3), Diệm không cam kết tái lập lại Ủy ban và giữ ở vị trí mà tuyên bố công khai cần được hoãn lại cho đến khi dân chúng có thời gian suy nghĩ về nhiều báo cáo khác nhau đã được thực hiện, đặc biệt là tại cuộc họp báo được tổ chức bởi các nhà lãnh đạo Phật Giáo sau cuộc họp với ông ấy.
Từ những nhận xét sâu rộng của Diệm, tôi thấy khá rõ ràng rằng ông ấy tin rằng a) biến cố ở Huế (xảy ra tại đài phát thanh) đã được kích động bởi các nhà lãnh đạo Phật Giáo, b) trường hợp tử vong là do một trái hay nhiều trái lựu đạn ném bởi Việt Cộng hoặc những thành phần bất đồng chính kiến và không phải do Chính phủ Việt Nam, và c) một số nhà lãnh đạo Phật Giáo nào đó đang tìm cách sử dụng biến cố Huế này như là phương tiện nâng cao vị trí của mình trong phong trào Phật Giáo tranh đấu. Cuối cùng, Diệm dường như cảm thấy rằng toàn bộ sự việc không nghiêm trọng hơn là chúng ta nghĩ. Tôi đã nói tôi hy vọng ông ấy đã không đánh giá thấp mức độ nghiêm trọng của tình hình, mà những thông tin của chúng tôi là những dữ kiện thật và thái độ của dân chúng quan tâm khác với ông ấy.
Liên quan đến đề nghị của Bửu Hội(4), có thể là một điều tốt trong việc thiết lập một cơ quan chính quyền cấp Bộ lo cho các vấn đề tôn giáo. Tôi không cảm thấy, tuy nhiên, đây là thời điểm thuận lợi để đề xuất nó, và tôi thành thật nghĩ rằng bất cứ lúc nào, đề nghị sẽ có cơ hội tốt hơn để chấp thuận nếu được đề nghị bởi [chính] người Việt Nam chứ không phải người Mỹ. Chúng tôi sẽ làm việc hướng tới cơ hội tốt này.
Nolting (Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam).
(1) Nguồn: Bộ Ngoại Giao, các tập tin trung ương, SOC 14-1 S VIỆT. Bí mật; ưu tiên. Lặp đi lặp lại. CINCPAC.
(2) Xem chú thích 3, tài liệu 129.
(3) Tài liệu 129.
(4) Trong bức điện tín 1117 gởi đến Sài Gòn, Bộ Ngoại Giao cũng lưu ý rằng, trong chuyến thăm hiện tại đến Washington, Đại sứ Bửu Hội đã bày tỏ ý tưởng rằng chính phủ Diệm nên bổ nhiệm một quan chức cấp Nội các chịu trách nhiệm về các vấn đề tôn giáo. Bửu Hội cho rằng Đại sứ Nolting có thể chuyển ý tưởng này đến với Diệm.
oOo
Nguyên văn Anh ngữ:
[131.] Telegram From the Embassy in Vietnam to the Department of State(1)
Saigon, May 22, 1963, 2 p.m.
{1050. CINCPAC for POLAD. Deptel 1117}(2) During meeting with Diem May 18, he devoted about two hours to Buddhist questions. I sought to impress on him need for further GVN action and specifically suggested public declaration by him and/or appointment commission along lines Embtel 1038.3 Diem was non-committal re commission and took position that declaration should be deferred until people had had time to reflect on various statements which have been made, particularly at press conference held by Buddhist leaders following meeting with him.
From Diem’s extensive remarks to me, it was quite clear that he is convinced that (a) Hue incident was provoked by Buddhist leaders, (b) deaths were caused by grenade or grenades thrown by VC or other dissidents and not by GVN, and (c) certain Buddhist leaders are seeking to use Hue affair as means of enhancing their own positions within Buddhist movement. Finally, Diem appears to feel that whole affair is far less serious matter than we do. I said I hoped he had not underestimated seriousness of situation; that our information re facts and attitude of people was considerably different from his.
With regard to Buu Hoi’s suggestion,4 there might be merit in creation of Cabinet-level post for religious affairs. I do not feel, however, that this is propitious moment to propose it, and I frankly think that at any time, proposal would have far better chance of acceptance if made by Vietnamese rather than American. We will work toward this at suitable opportunity.
Nolting
(1) Source: Department of State, Central Files, SOC 14-1 S VIET. Secret; Priority. Repeated to CINCPAC.
(2) See footnote 3, Document 129.
(3) Document 129.
(4) In telegram 1117 to Saigon, the Department of State also noted that, during his current visit to Washington, Ambassador Buu Hoi had expressed the idea that the Diem government should appoint a cabinet level official responsible for religious affairs. Buu Hoi suggested that Ambassador Nolting might take up the idea with Diem.
— HẾT NỘI DUNG CÁC ĐIỆN VĂN —
- Nguồn các văn kiện gốc: Office of the Historian (Foreign Service Institute, United States Department of State).
- Nguồn các bản dịch: Thiện Tri Thức Publication.
Tưởng niệm 60 năm Pháp Nạn Phật Giáo Việt Nam (1963-2023)
QUANG MAI sưu lục – trình bày.