Quách Thị Trang (1948-1963), pháp danh Diệu Nghiêm, là một nữ sinh trung học, Đoàn Sinh Gia Đình Phật Tử, đã tham gia cuộc biểu tình của sinh viên, học sinh và đồng bào Phật Tử để phản đối chính sách bất bình đẳng tôn giáo của Tổng thống Ngô Đình Diệm và bị bắn chết ngày 25 tháng 8 năm 1963 trước bùng binh chợ Bến Thành, thủ đô Sài Gòn.
Trang sinh ngày 4 tháng 1 năm 1948 tại làng Cổ Khúc, huyện Tiên Hưng (nay là huyện Đông Hưng), tỉnh Thái Bình; thân phụ là ông Quách Văn Bội, thân mẫu là bà Hà Thị Vân. Trang là con thứ tư trong một gia đình có 6 người con gồm 4 trai, 2 gái.
Năm 1954, trong cuộc di cư vào Nam, 6 anh em Trang cùng mẹ vào ở vùng Chí Hòa (Sài Gòn), còn cha thì bị kẹt lại và chỉ khoảng 3 tháng sau thì được tin ông đã lìa đời trên đất Bắc.
Gặp gia cảnh khó, nhưng nhờ mẹ siêng năng tần tảo mua bán, anh chị em Trang đều được tiếp tục việc học. Phần Trang được vào học trường tư thục Trường Sơn, đồng thời sinh hoạt trong Gia Đình Phật Tử Minh Tâm.
Năm 1963, Trang rất tích cực tham gia các phong trào vận động của Phật Giáo với nhà cầm quyền lúc bấy giờ đòi hỏi tự do tín ngưỡng, bình đẳng tôn giáo, công bằng xã hội.
Rồi vào ngày 25 tháng 8 năm 1963, Quách Thị Trang đã có mặt trong số hơn 5.000 sinh viên, học sinh biểu tình tại Công trường Diên Hồng, trước cổng chính chợ Bến Thành của thủ đô Sài Gòn đòi hỏi tự do tín ngưỡng, bình đẳng tôn giáo và phản đối nhà cầm quyền đương cuộc tấn công chùa chiền, bắt bớ Tăng Ni, Phật Tử. Cuộc biểu tình này diễn ra ngay trong giai đoạn “Thiết Quân Luật” của nhà cầm quyền sau “chiến dịch tổng tấn công chùa chiền” đêm 20 rạng sáng 21.8.1963.
Rất đông đảo cảnh sát đã dàn quân ngăn chặn và dùng loa ra lệnh đoàn biểu tình giải tán. Nhưng bất chấp những lời đe dọa, tốp nữ sinh đi đầu vẫn mạnh dạn tiến tới. Đến lúc này, được lệnh cấp trên, cảnh sát nổ súng thẳng vào đoàn biểu tình khiến nhiều người bị thương và đã có người chết. Quách Thị Trang là người đi đầu cầm biểu ngữ, đã gục ngã ngay loạt đạn đầu. Khi ấy Trang chỉ vừa mới 15 tuổi.
Sau khi bị bắn chết, cảnh sát đã đem thi hài Trang về chôn trong nghĩa trang Tổng Tham Mưu để giấu nhẹm cái chết này. Tuy nhiên, danh tánh của Trang đã được xác nhận, Sinh Viên, Học Sinh, Phật Tử và đông đảo đồng bào các giới Sài Gòn đã tổ chức một đám tang rất lớn cho Trang nhằm phản đối hành động đàn áp bằng bạo lực võ trang của nhà đương cục gây ra cái chết cho Trang.
Hôm sau, ngày 26 tháng 8 năm 1963, Hội Thanh Niên Thế Giới, trụ sở tại Brussel – Bỉ, đã gởi điện văn phản đối Chính phủ Ngô Ðình Diệm đã kỳ thị tôn giáo và tước bỏ quyền tự do dân chủ của thanh niên, sinh viên học sinh Việt Nam với nội dung:
Kính gởi Tổng thống Việt Nam Cộng Hòa tại Sài Gòn
Hội Thanh Niên Thế Giới phản đối sự kỳ thị đáng ghét đối với đồng bào Phật Giáo của ông và việc đóng cửa các trường đại học cùng đàn áp hung bạo đối với thanh niên, sinh viên cũng như bắt bớ và gây tang tóc cho bao người.
Chúng tôi đòi hỏi ông phải trả lại quyền lợi cho mọi người công dân và tôn trọng tự do dân chủ.
HỘI THANH NIÊN THẾ GIỚI
DƯ ÂM QUÁCH THỊ TRANG:
Ngay sau cuộc đảo chính 1.11.1963 tại Nam Việt Nam lật đổ Tổng thống Ngô Đình Diệm, đồng bào Sài Gòn – Chợ Lớn – Gia Định bắt đầu gọi nơi Trang bị thảm sát là “Bùng binh Quách Thị Trang” hay “Công viên Quách Thị Trang” để tôn vinh Trang, thay cho tên gọi chính thức trước đó là “Công trường Diên Hồng”.
Đầu tháng 8 năm 1964, để tưởng nhớ Quách Thị Trang, Hội Sinh Viên Học Sinh thành lập Ban Vận Động kiến thiết tượng Quách Thị Trang do sinh viên Vũ Quang Hùng làm Trưởng ban, hai sinh viên Thanh Hùng (Đoàn Sinh Viên Phật Tử) và Đào Đức Long (Đoàn Thanh Niên Sinh Viên Công Giáo) làm phó ban, đã tổ chức quyên góp để tạc tượng Trang.
Ngày 25.8.1964 – đúng một năm ngày Trang bị giết – vào ngày lễ Tiểu Tường của Quách Thị Trang, nhân trong cuộc biểu tình của sinh viên phản đối “Hiến chương Vũng Tàu” của Chính phủ Trung tướng Nguyễn Khánh, đoàn diễn hành của sinh viên từ Dinh Gia Long kéo về dừng lại trước chợ Bến Thành để tưởng niệm Trang; bức tượng bán thân Quách Thị Trang giấu trong túi xách cùng dụng cụ xây dựng được anh em sinh viên lấy ra, ciment, gạch, cát trên một chiếc xe Land-Rover từ một hướng khác tới được đem xuống, anh em sinh viên hối hả xây ngay trụ bệ tượng thật nhanh và thật chắc chắn rồi chớp nhoáng đặt lên bức tượng ở ngay gần nơi Trang ngả xuống, tức là tại bùng binh trước cửa chính chợ Bến Thành, thủ đô Sài Gòn. Mọi việc diễn ra nhanh đến nỗi nhiều người chưa kịp hiểu đoàn biểu tình dừng lại để làm gì thì tượng đã được đặt xong. Khi đoàn biểu tình giải tán rời khỏi khu vực này thì tượng Quách Thị Trang đã sừng sững vững chắc giữa Công trường Diên Hồng như một câu chuyện thần thoại.
Tượng dựng xong vài hôm sau cũng có một số người quá khích muốn đập phá, nhưng hết sức bất ngờ, các anh em “giang hồ anh chị” chợ Cầu Muối và chợ Cầu Ông Lãnh lúc bấy giờ ngày đêm mang theo gậy, dao tới bảo vệ bức tượng nên rốt cuộc tượng đài Quách Thị Trang vẫn được tồn tại, kể cả cảnh sát cũng không động tới. Từ đó bức tượng nhỏ nhắn của Trang kế bên tượng đài danh tướng Trần Nguyên Hãn (được kiến tạo năm 1965) tại nơi mà dân chúng đô thành thân thương gọi là Công viên Quách Thị Trang đã trở thành quen thuộc với người Sài Gòn cũng như cư dân các tỉnh thành khác và du khách ngoại quốc đến Sài Gòn.
Cũng trong năm 1964, Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất đã đặt tên Trang cho một cô nhi viện lớn, nuôi hơn 7.000 trẻ em mồ côi tọa lạc phía sau Việt Nam Quốc Tự là Cô Nhi Viện Quách Thị Trang.
Năm 1965, được sự đồng ý của Chính phủ Tướng Nguyễn Cao Kỳ, Thượng Tọa Thích Mãn Giác đã thay mặt Hội Đồng Lưỡng Viện Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất đặt một tấm bảng đồng ghi dòng chữ “LIỆT NỮ QUÁCH THỊ TRANG” nơi bệ tượng; năm 1970 Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất chỉ thị cho Tổng Vụ Thanh Niên chỉnh trang tu bổ lại tấm biển đồng này.
Năm 1966, phần mộ của Trang được gia đình và một số Phật Tử cải táng đưa về an trí tại chùa Phổ Quang, quận Tân Bình, Sài Gòn cho đến nay.
Sau năm 1975, Nhà nước CHXHCN Việt Nam phong Quách Thị Trang là “Liệt sĩ” và nơi Trang gục ngã được đặt tên là Quảng trường Quách Thị Trang.
oOo
25.8.1963 – 25.8.2013
Tưởng nhớ 50 năm Diệu Nghiêm QUÁCH THỊ TRANG
Bài viết có lược trích một số thông tin từ Bách khoa Từ điển Wikipedia. Hình ảnh: Thư Viện GĐPT