Danh sách Trạng Nguyên Việt Nam

Trạng Nguyên (chữ Hán: 狀元) là danh hiệu thuộc học vị Tiến Sỹ của người đỗ cao nhất trong các khoa Đình thời phong kiến ở Việt Nam của các triều nhà Lý, Trần, Lê, và Mạc, kể từ khi có danh hiệu Tam Khôi dành cho 3 vị trí đầu tiên. Người đỗ Trạng Nguyên nói riêng và đỗ Tiến Sỹ nói chung phải vượt qua 3 kỳ thi: thi Hương, thi Hội và thi Đình.

Khoa thi đầu tiên được mở ra dưới thời Lý năm 1075, lúc đó vua nhà Lý chưa đặt ra định chế Tam Khôi nên người đỗ đầu khoa thi này là Lê Văn Thịnh chưa được gọi là Trạng Nguyên (danh sách cụ thể những người đỗ đầu các kỳ thi này xem bài Thủ khoa Đại Việt). Phải đến khoa thi năm Thiên Ứng Chính Bình thứ 16 đời vua Trần Thái Tông (1247) mới đặt ra định chế Tam Khôi (3 vị trí đỗ đầu có tên gọi thứ tự là: Trạng Nguyên, Bảng Nhãn, Thám Hoa) thì mới có danh hiệu Trạng Nguyên. Đến thời nhà Nguyễn thì không lấy danh hiệu Trạng Nguyên nữa (danh hiệu cao nhất dưới thời nhà Nguyễn là Đình Nguyên). Do đó Trạng Nguyên cuối cùng là Trịnh Tuệ đỗ khoa Bính Thìn (1736) thời Lê-Trịnh.

Dưới đây là danh sách các Trạng Nguyên của Việt Nam. Danh sách này bao gồm những người được phong là Chính danh Trạng Nguyên, tức là Trạng Nguyên chính thức, kể từ khi có danh vị này.

Trường hợp phân chia 2 ngôi vị thời Trần: Kinh Trạng Nguyên (đỗ đầu các Tiến Sỹ quê từ Ninh Bình trở ra) và Trại Trạng Nguyên (đỗ đầu các Tiến Sỹ quê từ Thanh Hoá trở vào) cũng được ghi đủ cả 2 vị. Một số trong số này đã được ghi danh vào bia Tiến Sỹ ở Văn Miếu Quốc Tử Giám.

Trong danh sách trên, riêng 2 tỉnh Bắc Ninh và Hải Dương đã chiếm quá nửa số Trạng Nguyên ở Việt Nam với 38/56 vị.

Nếu dựa theo danh sách này thì có 49 Trạng Nguyên chính thức và Trạng Nguyên đầu tiên là Nguyễn Hiền. Những người đỗ đầu các khoa thi từ năm 1246 trở về trước chưa đặt danh hiệu Trạng Nguyên.

Tuy nhiên, các tác giả Vũ Xuân Thảo trong bài Vài Số Liệu, Tư Liệu Chưa Chính Xác Trong Cuốn “Những Ông Nghè Ông Cống Triều Nguyễn” đăng trên tạp chí Xưa Và Nay số 67, tháng 9 năm 1999 và Lê Thái Dũng trong Giở Trang Sử Việt năm 2008 của NXB Đại học Quốc gia Hà Nội thì Trạng Nguyên đầu tiên là Nguyễn Quan Quang, đỗ khoa Bính Ngọ (1246).

Có tài liệu như Các Nhà Khoa Bảng Việt Nam (dẫn theo Hồng Đức) lại tính Nguyễn Quan Quang là vị trạng nguyên đầu tiên: Phải tới khoa thi thứ 6 (khoa Đại Tỷ Thủ Sĩ) vào năm Bính Ngọ (1246), niên hiệu Thiên Ứng Chính Bình thứ 15, đời vua Trần Thái Tông mới đặt danh hiệu Tam Khôi (Trạng Nguyên – Bảng Nhãn – Thám Hoa) và Nguyễn Quan Quang đã đậu Trạng Nguyên, Phạm Văn Tuấn đậu Bảng Nhãn, Vương Hữu Phùng đậu Thám Hoa.

Trong danh sách 47 vị Trạng Nguyên treo ở Văn Miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội) thì Nguyễn Quan Quang được ghi đầu tiên rồi sau đó mới là Nguyễn Hiền!