Nhiều “thảm họa từ điển” đã liên tục xảy ra trong thời gian qua. Những cuốn từ điển sao chép, xào nấu, in công khai hoặc in lậu, đầy những từ ngữ ngô nghê, đã nằm ở những kệ sách thư viện khắp đất nước, và phá nát tiếng Việt của bao nhiêu thế hệ.
Cười ra nước mắt với từ điển sai bét
13 năm sau cuốn “Từ điển tiếng Việt dành cho học sinh” của Vũ Chất, có logo của NXB Trẻ, mới bị phát hiện ra là “thảm họa” về ngôn từ. Càng khiếp đảm hơn với những “khái niệm mới” được đặt ra từ cuốn từ điển mà chính NXB Trẻ không nhận là do mình in ra này. Đại để, bồ bịch là… bạn bè thân thích, đồn trưởng là… trưởng đồn, lâu đài là… lầu và đền đài, thơ ngây là… ngây thơ, cào cấu là… vừa cào vừa cấu, bế mạc là… chấm dứt buổi hát, bản sắc là… màu tự nhiên, bóng đèn là bóng làm bằng chai trong có tim đốt được bằng hơi điện, buồn cười – buồn mà cười…
Trước dư luận quá shock và truy tìm “Vũ Chất” là ai, vừa qua, NXB Trẻ phải lật lại hồ sơ và mất công điều tra, mới có đủ chứng cứ công bố: “Cuốn Từ Điển Tiếng Việt của Vũ Chất không phải do chúng tôi tự xuất bản, không liên kết với Thành Nghĩa hoặc bất kỳ đối tác nào vào thời điểm năm 2001 và sau này”. Hiện đơn vị này kiến nghị với Thư Viện Quốc Gia Việt Nam rút hai cuốn Từ Điển Tiếng Việt dành cho học sinh – tác giả Vũ Chất, có mang logo NXB Trẻ ra khỏi kho lưu trữ, và báo ngay Cục Xuất Bản để đề xuất thu hồi.
Trong quá trình điều tra, ông Nguyễn Minh Nhựt – Giám đốc NXB Trẻ – cũng phát hiện ra cuốn từ điển nói trên đã được NXB Thanh Niên, NXB Văn Hóa Thông Tin, NXB Hồng Đức in lại. Truy kỹ hơn nữa, NXB Trẻ có được cuốn Việt Nam Tự Điển – tác giả Vũ Chất, NXB Hồng Dân, in năm 1971 (có nội dung hoàn toàn giống với cuốn Từ Điển Tiếng Việt dành cho học sinh có logo NXB Trẻ), lược lại một cách cẩu thả cuốn “Tân Tự Điển” của tác giả Thanh Nghị, xuất bản năm 1967.
Như vậy, cuốn từ điển sai bét, sao chép cẩu thả một cuốn từ điển khác, in từ trước 30.4.1975, nay lại ngang nhiên qua mắt kiểm duyệt để in lại dưới logo của 4 NXB. Điều này có thể thấy, hầu như Cục Xuất Bản không kiểm soát được tình hình sách “đội mũ” kiểu trên.
Trước đó, hai “thảm họa” từ điển đã gây tranh cãi trên các diễn đàn, là “Từ Điển Từ Và Ngữ Việt Nam” và “Từ Điển Từ Và Ngữ Hán – Việt” của Nguyễn Lân, bị học giả Huệ Thiên và Lê Mạnh Chiến phê phán từ lâu là rất có hại cho tiếng Việt.
Báo động về việc soạn từ điển bát nháo
Rất nhiều công trình từ điển, dù là công trình cá nhân hay tập thể, cũng bị xem là nhiều sai sót hiện nay. Nhiều lỗi đến mức, không ít độc giả cho rằng, bản thân người soạn từ điển không phải… là người Việt, mới mắc lỗi ấu trĩ như vậy.
Hàng loạt công trình từ điển như Từ Điển Bách Khoa Việt Nam (NXB Từ Điển Bách Khoa), sau 17 năm biên soạn với kinh phí 32 tỉ đồng, đã bị vấp phải phản ứng của nhiều nhà khoa học. Dù có hội đồng quốc gia gồm 47 nhà nghiên cứu, học giả có tên tuổi hàng đầu tham gia, công trình này lại sai từ kiến thức lịch sử thế giới, đến cách phiên âm tên nước ngoài, cách sắp xếp thiếu khoa học… Tương tự, Từ Điển Bách Khoa Đất Nước – Con Người Việt Nam do “Giáo Sư – Nhà Giáo Nhân Dân” Nguyễn Văn Chiển và TS Trịnh Tất Đạt đồng chủ biên, NXB Bách Khoa phát hành, cũng sai sót nhiều về tiểu sử của các danh nhân.
Tình trạng xào nấu từ điển, cắt gọt vô tội vạ, mượn danh một tên tuổi nào đó để không ai truy vấn khá phổ biến. Có thể, từ điển là loại sách bán chạy, nên ngày càng nhiều cuốn từ điển đủ cỡ được xuất bản, nhưng nội dung thì ít được biên tập cẩn thận, lại nữa, khi bị tố sai sót thì không thấy cơ quan chức năng thu hồi, nên người người, nhà nhà đều thích làm từ điển chăng?
Một nhà ngôn ngữ học nổi tiếng bình luận: Không riêng gì những tên tuổi không ai biết, mà ngay cả những tác giả có tiếng cũng làm từ điển ẩu tả, nhiều sai sót. Cuốn Đại Từ Điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên, NXB Đại Học Quốc Gia TPHCM tái bản lần thứ 13 mà nhiều người cho là nên đọc, cũng không tránh khỏi sai sót.
Đây chỉ là hậu của thời loạn từ điển, do phía quản lý xuất bản bị qua mặt, đội ngũ Biên Tập Viên của NXB quá yếu, còn không ít đối tác liên kết “đội mũ” cho từ điển để dễ được cấp phép. Việc rà soát lại hệ thống từ điển tiếng Việt là điều nên làm ngay từ bây giờ của đơn vị quản lý, cuốn nào sai thì thu hồi, còn nếu để lâu, e rằng “sai lâu ngày thành đúng”, sẽ phá hoại tiếng Việt của nhiều thế hệ sau này.
Minh Thi (Lao Động)