SỚ TÁO QUÂN là một “dòng” văn chương báo chí khá đặc biệt, có thể nói là rất riêng biệt. Đặc biệt, vì chỉ xuất hiện một năm một lần; và chỉ được đăng tải trên các số ‘báo Xuân’ của “Làng báo” Việt Nam. Vậy nhưng nguồn gốc, xuất xứ thể loại văn chương / thi ca / báo chí [Sớ Táo Quân] này xuất hiện tự bao giờ? nội dung chuyển tải và thể cách, văn cú như thế nào? Có quy chuẩn, niêm luật ra sao?… Trải qua một thời gian dài nó hiện diện “như đã từng” và ‘vốn là thế” một cách mặc nhiên nên hiện nay nguồn gốc, xuất xứ loại “sớ Táo” quá quen thuộc này lại có vẻ như còn rất mù mờ!
Theo tờ báo mạng ChungTa.Com trong bài “Sớ Táo Quân đầu tiên” mô tả thì “lá” Sớ Táo Quân đầu tiên được tìm thấy xuất hiện trên báo “Đàn Bà Mới”, số Xuân năm Ất Hợi – 1935, với tựa bài là “Lời tấu trình của Táo Quân” (Đàn Bà Mới là tờ tuần báo phụ nữ ra ngày thứ Bảy, do Băng Dương làm Giám đốc chính trị và Thụy An làm Tổng biên tập, tòa soạn đặt tại số 1 đường Leman, Saigon, nay là đường Cao Bá Nhạ). Tờ báo này ra số đầu tiên ngày 1-1-1934 và đã đình bản sau số báo Xuân 1937.
Về cấu trúc thể loại và văn cú, ngữ pháp thì Sớ Táo Quân hầu hết gần như được viết bằng văn vần, thơ 4 chữ, vần điệu không quá bó buộc; văn chương không cần trau chuốt, bóng bẩy; lúc thì chọn vần ở chữ thứ hai, lúc thì ở chữ cuối của câu; khi đọc lên có cảm giác nhịp điệu rất nhanh và vui tai – vì đây là loại văn ‘nói’, văn ‘tấu’.
Nội dung các bản tấu Sớ Táo Quân thường là được thảo ra với giọng điệu trào phúng, hoạt kê, châm biếm, phê phán, nhất là các vấn đề thời sự nổi bật trong một năm vừa mới qua, và càng “đánh” vào mặt tiêu cực của sinh hoạt xã hội càng… hấp dẫn độc giả; và đặc biệt, “lá” sớ nào cũng… dài, thậm chí rất dài, bởi một năm mới có một bản ‘tấu chương’, Táo nào cũng có rất nhiều vấn đề dưới trần gian để tâu lên Ngọc Hoàng trên thượng giới, và cũng để… chửi xuống dưới trần! Tuy vậy, có một đặc điểm khác biệt với thơ châm biếm trào phúng hay tranh hý họa, Sớ Táo Quân thường không soạn thảo với văn cách hậm hực, cay cú hay phẩn nộ thái quá mà chỉ… “khều” nhẹ, châm chích nhẹ, đả kích nhẹ như một “cú huých”, như một cách “chọc quê” (nhất là báo chí trong Làng báo miền Nam, có lẽ do tập tính của người miền Nam Việt hiền hòa, phóng khoáng và… ưa vui chăng?!)
Trước đây, tại miền Nam Việt Nam, báo Xuân – hay số Tất Niên, số Tân Niên – không thể không có Sớ Táo Quân, vì đó chính là mục “tường trình tổng kết” hằng năm bằng hình thức hài hước qua ‘ông Táo’, ‘bà Táo’ tùy theo quan điểm, tôn chỉ và sự thẳng thắn, “gan dạ” của mỗi tờ báo.
Sau năm 1975, khi nhiều di dân Việt ra lưu cư, định cư ở ngoài nước, trong các tờ báo Việt tại hải ngoại, mục Sớ Táo Quân vẫn còn khá phổ biến nhưng chỉ được thấy trong vài năm đầu; rồi càng ngày phong tục ‘đưa ông Táo chầu Trời’ càng giảm đi trong cộng đồng thì tìm được trên báo chí một bài Sớ Táo Quân rất hiếm, và nếu có chăng cũng khó có được một bài Sớ thực sự hay.
Còn hiện nay trong quốc nội, những chương trình Sớ Táo Quân phát sóng trên TV khá quen thuộc và được khán giả lưu ý theo dõi mỗi dịp Tết đến, Xuân về trong khoảng chừng 20 năm trở lại đây, có lẽ vì tính châm chọc, đả kích các vấn đề thời sự nổi bật mà trong suốt cả năm khán giả vô tuyến truyền hình khó lòng thấy, khó mà nghe các đài phát thanh, truyền hình dám đả động đến khi truyền tải. Mỗi năm lại thấy xuất hiện mỗi nhiều thêm những “Táo lạ” các Ngành, Ban, Ty, Sở tùy theo các sự kiện nổi bật trong năm ấy… Năm nay – 2025, đặc biệt nổi lên “chiếm sóng” các đài truyền hình và mạng xã hội là… “ông Táo Giao Thông”.
Đã đến thời khắc ‘đưa ông Táo về Trời’ rồi. Nhân nói đến nguồn cội và văn vẻ bản tấu chương sẽ được Táo Quân tấu trình lên Ngọc Hoàng, hãy thử đọc lại mấy đoạn thơ trong bài “Tiễn Ông Công Lên Chầu Trời” của Thi hào Tản Ðà hạ bút lúc Cụ còn sinh tiền:
Hăm ba tháng Chạp tiễn ông Công
Thường tục từ xưa có phải không?
Chẳng biết hoàn cầu đâu cũng thế
Hay chỉ người Nam tục lệ chung?
Cùng trong đất nước xin theo chúng
Gọi có hương vàng cúng tiễn Ông
Ngựa cá Ông lên chầu Thượng Đế
Trần gian xin nhớ có tôi cùng.
Hăm ba tháng Chạp năm Giáp Thìn
QUANG MAI hý luận.