Nếu bạn đã từng nghe và thích “nghe đi nghe lại” bản nhạc này, có lẽ bạn, cũng như tôi, là người đã từng “đi loanh quanh”, và luôn mong ước được “quay về”.
Trịnh Công Sơn sáng tác bản nhạc này vào năm 1974, nhưng mãi đến 1980 ông mới có dịp xuất bản. Ông từng nói:
“Đây là một bài hát rất lạ, thực sự không dễ hiểu vì có những câu trong bài hát bản thân tôi cũng thấy khó giải thích. Viết thì viết vậy nhưng để giải thích thật rõ ràng thật khó. Khi tôi gặp không ít người dù họ học ít nhưng họ lại thích, hỏi họ có hiểu không, họ trả lời là không hiểu nhưng cảm nhận được có một cái gì đó ở bên trong. Khi nghe, khi hát lên có một điều gì đó chạm đến trái tim mình. Tôi nghĩ trong nghệ thuật điều quan trọng nhất là làm thế nào để mở ra một con đường ngắn nhất đi từ trái tim đến trái tim của người khác mà không cần cắt nghĩa gì thêm”.
Quả thực, bài hát này mỗi người nghe, tuỳ vào nhận thức, trải nghiệm, tâm trạng mà có những cảm nhận khác nhau. Tôi là người “sinh sau, đẻ muộn”. Mãi đến những năm 90, khi đi học xa, tôi mới có dịp nghe và cảm nhận bài hát này. Về sau, qua những lần nghe lại và tìm hiểu thêm, thì cảm nhận của tôi lại có phần khang khác, nhưng chung quy lại, có thể được diễn đạt bằng hai từ “nhớ” và “loanh quanh”.
Nhớ lại, vào những năm 90 đó, xa Huế, vào Sài Gòn hoa lệ, vui có mà buồn cũng có. Cứ sáng thứ Bảy, Chủ nhật, là mấy thằng bạn thân thường hay rủ nhau uống cà phê, nghe nhạc và bàn “loạn”. Lắm lúc chỉ uống hai ba ly, mà làm hết mấy bình trà, cà kê đến hết buổi sáng! Cà phê ngon, và cô chủ quán rất xinh. Nhạc thì tạp nham, đủ thể loại, nhưng mỗi khi nghe bài này, Một Cõi Đi Về, là thằng nào cũng dừng lại, lẩm bẩm hát theo giọng hát tuyệt vời của cô Khánh Ly.
Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi
Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt
Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt
Rọi suốt trăm năm một cõi đi về…
Hồi đó, mới ra trường, đi xa, tôi (và có lẽ là bạn) thường cảm nhận một cách trực tiếp, không suy nghĩ gì nhiều lắm. Bài hát này phù hợp tâm trạng của bọn mình quá, đang đi xa, “loanh quanh”, đôi lúc cảm giác đời phải bon chen, thật mỏi mệt. Lại lắm khi, nghe mưa nơi này (Sài Gòn đó), mà lại nhớ mưa xa (Huế mình), chẳng biết khi nào trở lại thăm quê đây? Rồi, nhiều khi nhớ lại “những bờ cỏ non”, thoảng nghe “con tinh yêu thương”, mà lòng xao xuyến. Hay! phải nói là bài hát rất hay. Lời, thì sao thân thương, gần gũi; Nhạc, với đủ độ cung bậc lên xuống, thì nghe thật day dứt. Vậy là, bọn tôi cứ hát, hát để giải toả nỗi buồn xa xứ, hát để gởi về những niềm nhung nhớ…
Bẵng một thời gian, phần vì bận bịu với cuộc sống, lại cũng đã “trở về” Huế, nên tôi cũng ít nghe bài này. Giờ, khi đã “lớn” hơn, cảm nhận được một phần của cuộc đời, tôi mới thấy “thấm” hơn, cảm nhận bài hát này một cách rõ ràng, đầy đủ hơn (tuy vậy, tôi vẫn rất trân quý cảm nhận cũ, vì nó rất thật, và gắn với xúc cảm bồng bột hồi trai trẻ của mình).
Quả thực, bài hát vẫn vậy, nhưng ĐI và VỀ đã thay đổi trong tôi. ĐI là sống, và VỀ là trở lại hư vô. Trăm năm bươn chãi “trong cõi người ta”, cuối cùng cũng trở về với cát bụi mà thôi. Đơn giản là vậy, mà ngôn từ ta thán của Trịnh Công Sơn thật phong phú, đầy hình ảnh, vừa xa vừa gần, vừa cao vừa thấp, đem lại những cảm nhận khác nhau cho những người nghe khác nhau (và ở các giai đoạn khác nhau của đời người).
Tôi không muốn dài dòng phân tích ngôn từ một cách chi tiết, cụ thể, mà chỉ phác sơ qua một vài ý tứ, để bạn cùng tôi cảm nhận bài hát.
CUỘC ĐỜI của Trịnh Công Sơn, và có lẽ của nhiều người trong chúng ta, không thật sự suôn sẻ. Đời gì mà cứ đi loanh quanh làm “mỏi” đôi chân? Đời gì mà cứ “vòng quanh” một vòng luẩn quẩn, làm tôi “tiều tuỵ”? Đời gì mà cứ thăng trầm “lên” “xuống”, và thế nhân “chưa từng độ lượng” với mình?
Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi
Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt
…
Đường chạy vòng quanh một vòng tiều tụy
…
Đi lên non cao đi về biển rộng
Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng
…
ĐI, sống của Trịnh Công Sơn, buồn nhiều hơn vui. Lắm lúc, không lối thoát, ông lại tự nhắc mình phải “Tôi ơi đừng tuyệt vọng”. Thi thoảng, nghe những “lời” cây cỏ, “ngồi say” một chiều, ông mới thấy đời nhẹ hơn chút nào.
Lời nào của cây lời nào cỏ lạ
Một chiều ngồi say, một đời thật nhẹ ngày qua…
THỜI GIAN, “nhật nguyệt”, “xuân hạ thu đông”, vó “ngựa”, “mây nắng”, “sông” trôi qua thật nhanh. Thời gian như ông tạo xoay vòng, cứ thế bốn mùa thay lá. Đã đến lúc tôi phải trở về với chính mình, đừng cứ theo sự đưa đẩy của cuộc đời. Thật vậy, phải đến lúc “đầu hai thứ tóc” (“đầu thu” của đời người), thì tôi mới nghe lòng tôi nỗi thôi thúc VỀ thôi. “Con tinh yêu thương vô tình chợt gọi”, hay là cái tâm thức hồn nhiên trong mỗi người chúng ta.
Con tinh yêu thương vô tình chợt gọi
Lại thấy trong ta hiện bóng con người…
VỀ (trở lại bản tính) với “cỏ non” ngày xưa, với “suối khe” trong sáng ban đầu, với giọt nước “mưa xa” tinh khiết.
VỀ (chết) nơi “chốn xa”, “quê nhà” nhung nhớ, hay là về cõi Niết Bàn? Hư vô?…
Một bờ cỏ non một bờ mộng mị ngày xưa…
Đôi chân ta đi sông còn ở lại…
Nghe mưa nơi này lại nhớ mưa xa…
Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xa…
Với Trịnh Công Sơn, trong động (ĐI), có tĩnh (VỀ); và trong tĩnh (VỀ), lại có động (ĐI). Mà ĐI VỀ MỘT CÕI thì cứ luân phiên, không dứt, luân hồi. Chính vì thế, đoạn cuối của bài hát, ông lại có câu: “Trong khi ta về lại nhớ ta đi”. Câu này cũng hàm ý rằng Trịnh Công Sơn vẫn còn chút luyến nhớ, vẫn còn “yêu quá đời này”, mặc dù, cuộc đời không mấy ngọt ngào với ông, mà khô khan “như ngọn gió hoang vu thổi suốt xuân thì”.
Trong khi ta về lại nhớ ta đi
Đi lên non cao đi về biển rộng
Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng
Ngọn gió hoang vu thổi suốt xuân thì…
Nghe lại bài này, tôi cảm nhận một nỗi buồn lâng lâng, một niềm nhung nhớ mơ hồ. Đời người như gió thoảng, mây bay, như bóng câu qua cửa sổ, chẳng mấy chốc mà ta phải trở VỀ.
Biết là vậy, nhưng tôi (và bạn) vẫn phải ĐI, phải sống. Và sống, mỗi người trong chúng ta sẽ chọn một lẽ sống cho mình, và cả cho người. Riêng tôi, trải qua bao năm tháng, tôi lại tâm đắc với lời của một bài hát khác của Trịnh Công Sơn, đó là bài “Để gió cuốn đi”.
Sống trong đời sống cần có một tấm lòng
Để làm gì, em biết không?
Để gió cuốn đi
Để gió cuốn đi…
(P/S: Mặc dù, như bạn sẽ thấy rõ ở bài cảm nhận với bài hát Để Gió Cuốn Đi, tấm lòng trong bài hát mang nghĩa khác hẳn).
MẠC ĐÌNH – Huế, 03/ 2024.