Vào ngày 12.11.2012, Chùa Một Cột của Việt Nam chính thức đón nhận kỷ lục “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Châu Á” do tổ chức Kỷ Lục Châu Á xác lập ngày 10 tháng 10 năm 2012, tại Faridabad – Ấn Độ.
Chùa Một Cột hay chùa Mật (gọi theo Hán-Việt là Nhất Trụ Tháp 一 柱 塔), còn có tên khác là Diên Hựu Tự (延 祐 寺) hoặc Liên Hoa Đài (蓮 花 臺) là một ngôi chùa nằm giữa lòng thủ đô Hà Nội. Đây là ngôi chùa có kiến trúc độc đáo không xa lạ gì trong kiến thức và tâm thức người Việt Nam, dù có thể rất nhiều người chỉ quen thuộc tên gọi và kiến trúc ngôi chùa qua hình ảnh và sách báo chứ chưa được đến hành hương, chiêm bái để được nhìn thấy tận mắt.
Chùa được vua Lý Thái Tông cho khởi công xây dựng vào mùa đông tháng mười âm lịch năm Kỷ Sửu (1049) niên hiệu Thiên Cảm Thánh Võ thứ nhất.
Tuy nhiên theo một nghiên cứu của nhóm các nhà sử học sưu khảo văn bia dựng tại chùa năm Cảnh Trị thứ 3 (1665) đời vua Lê Huyền Tông do Tỳ-kheo Lê Tất Đạt khắc ghi lại thì cho rằng: Tại vị trí chùa Một Cột ngày nay, vào thời nhà Đường (năm Hàm Thống thứ nhất) một cột đá trên có ngôi lầu ngọc (với tượng Quán Thế Âm ở trong) đã được dựng giữa một hồ nước vuông. Vua Lý Thái Tông thường đến cầu nguyện, có được hoàng tử nối dõi, liền tu sửa lại thành chùa, xây thêm một ngôi chùa bên cạnh chùa Một Cột (cách 10m về phía Tây Nam) và đặt tên cả quần thể chùa này là Diên Hựu Tự.
Kiến trúc của chùa Một Cột mô phỏng một đóa hoa sen vươn thẳng lên mặt nước giữa hồ Linh Chiểu. Hình thể và kết cấu chùa theo hình vuông mỗi cạnh 3m, được làm bằng gỗ, lợp ngói. Trụ đá gồm 2 khối gắn liền với nhau đường kính 1,2m x cao 4m, (chưa tính phần âm dưới đất). Phần trên thân trụ là 8 cây đà cong, trông tựa cánh hoa sen nở, gắn liền vào mộng 8 cây cột lớn đỡ toàn bộ kiến trúc ngôi chùa bên trên. Chùa có 4 mái uốn cong, góc mái kiểu bốn đầu đao kết thúc bằng hình đầu rồng, nóc mái thể hiện hình “lưỡng long triều nguyệt”. Đây được xem là một trong Tứ Đại Khí (bốn công trình lớn của Việt Nam thời đó) là: tháp Báo Thiên, chuông Quy Điền, vạc Phổ Minh và tượng Quỳnh Lâm.
Chùa Một Cột ngày nay cùng chùa Diên Hựu hiện đại (tức quần thể chùa Diên Hựu xưa) được công nhận “Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia” đợt đầu tiên năm 1962. Ngày 4 tháng 5 năm 2006, tổ chức Kỷ Lục Việt Nam xác lập chùa là “Kỷ lục Việt Nam” và vừa qua, ngày 10 tháng 10 năm 2012, tại Faridabad (Ấn Độ), tổ chức Kỷ Lục Châu Á đã xác lập kỷ lục châu Á cho chùa Một Cột là “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Châu Á”.
Chú thích: Tổ chức Kỷ Lục Châu Á được thành lập bởi nhóm người nắm giữ nhiều kỷ lục thế giới, trụ sở tại New Delhi (Ấn Độ). Hiện tổ chức này đã xác nhận gần 200 kỷ lục ở các nội dung như: con người có khả năng đặc biệt, có thành tích bất ngờ hay những công trình, hiện vật độc đáo ghi dấu ấn ở các nội dung lớn nhất; nhỏ nhất; bộ sưu tập độc đáo; sự sáng tạo; kiến trúc độc đáo v…v…
NGUYỄN QUANG MAI
Tổng hợp theo thông tin đa chiều.
>>> Xem một số hình ảnh chùa Một Cột xưa & nay