NGÔI CHÙA XƯA NHẤT SÀI GÒN
Chùa Huê Nghiêm (còn gọi là Huê Nghiêm Cổ Tự) là ngôi chùa cổ xưa nhất trong số tất cả các ngôi chùa hiện tại ở Sài Gòn. Chùa do Tổ Thiệt Thoại (Thụy) – Tánh Tường (1681-1757) khai sơn tạo tự vào năm Tân Sửu – 1721. Ban đầu nơi đây chỉ là một am tranh được Ngài Thiệt Thoại dựng nên trên một nền đất thấp nơi vùng đất hoang sơ gần một nhánh sông Sài Gòn để làm chỗ tu hành. Vị trí am tranh cũ cách chỗ chùa tọa lạc bây giờ khoảng hơn một cây số (được cho là gần nhà máy điện Thủ Đức hiện tại).
Sau khi Tổ Thiệt Thoại viên tịch, Tổ Tế Lý kế thế trụ trì. Khi biết Ngài Tế Lý có ý định dời chùa lên một chỗ đất cao hơn vùng đất thấp ấy, Phật tử Nguyễn Thị Hiên, pháp danh Liễu Đạo là đệ tử tại gia của Ngài bèn phát tâm hiến cúng thửa đất trên khu gò cao hơn để kiến lập nên ngôi chùa tại địa điểm hiện nay.
Ngôi cổ tự Huê Nghiêm đã được trùng tu nhiều lần trải qua các thế hệ trụ trì. Lần đại trùng kiến vào cuối thế kỷ XIX do Tổ Huệ Lưu vận động dân làng và Phật tử quanh vùng đóng góp công của thực hiện. Những lần trùng tu sau này là vào các năm 1960, 1969, 1990, 2003 và 2011. Ngôi Tổ đình Huê Nghiêm hiện tại tọa lạc ở số 204 đường Đặng Văn Bi, Thủ Đức.
Qua nhiều lần trùng tu, mặt trước chùa ngày nay mang dáng dấp kiến trúc hiện đại nhưng các gian bên trong vẫn còn giữ được vẻ cổ truyền. Hiện trong khuôn viên chùa còn khu vườn tháp với 9 ngôi tháp cổ nhiều kiểu dáng khác nhau như những cánh sen vươn lên, các bảo tháp này phụng thờ di cốt của Chư Tổ: Tổ Thiệt Thoại, Tổ Tế Lý, Tổ Liễu Xuân, Tổ Huệ Lưu, Tổ Thiện Bửu, Tổ Trí Đức; tháp của các Ngài kế tự và Tăng chúng bản viện.
Đặc biệt nơi hậu tổ của chùa có biệt lập bàn thờ Bà Hộ Hiên (Nguyễn Thị Hiên) – người năm xưa đã hiến đất làm chùa – với bức họa truyền thần và bài vị ghi rõ phương danh, pháp danh, pháp tự và thời gian xả báo thân: “Phụng vị Hoa Nghiêm tự, hội chủ Nguyễn Thị Hiên, pháp danh Liễu Đạo, tự Thành Tâm chánh hồn, Quý Mùi niên, lương nguyệt, cát thời thọ sanh, Tân Tỵ niên, lục nguyệt, sơ nhất nhật phù thời khứ” (tạm dịch: Chùa Hoa Nghiêm, hội chủ Nguyễn Thị Hiên, pháp danh Liễu Đạo, tự Thành Tâm. Sanh ngày lành giờ tốt, năm Quý Mùi. Qua đời năm Tân Tỵ, ngày mùng Một tháng Sáu).
oOo
NGÔI ĐÌNH XƯA NHẤT SÀI GÒN
Một trong những ngôi đình cổ xưa nhất của vùng đất Gia Định xưa và cũng là xưa nhất Nam Kỳ là đình Thông Tây Hội, chứng tích còn nguyên vẹn của thời kỳ dân “Ngũ Quảng” vào khai khẩn vùng đất gò có nhiều cây vắp để từ đó có tên địa phương là Gò Vấp.
Đình được kiến tạo trong khoảng năm 1679, ban đầu vốn là đình của làng Hanh Thông – làng khởi thỉ khai canh của vùng Gò Vấp. Sau đó khi cư dân đông đúc, làng Hanh Thông tách thêm ra một làng mới là Hanh Thông Tây nên đình làng có tên là đình Hanh Thông Tây hay Hạnh Thông Tây. Năm 1944 do có sự sáp nhập làng mới Hanh Thông Tây và làng An Hội nên tên đình đổi thành đình Thông Tây Hội.
Nói về tên làng (và tên đình) Hanh Thông và Hạnh Thông thì nguyên ủy chữ Hanh Thông (亨 通) theo nghĩa chữ Hán là ‘thuận lợi, may mắn, thông suốt không trở ngại’; về sau do lỗi ấn loát trên các bản đồ và văn bản thời Pháp thuộc nên hai địa danh Hanh Thông và Hanh Thông Tây tại Gò Vấp mới bị viết sai (trại ra) thành Hạnh Thông và Hạnh Thông Tây.
Theo các nhân sĩ cao niên tại địa phương thì ngôi đình đầu tiên của làng Hanh Thông Tây được dựng lên từ khi tách làng, làm bằng gỗ lợp lá, nằm ở vị trí khác, cách ngôi đình hiện tại chừng 800m về phía Nam. Ngôi đình thứ hai bằng gỗ lợp ngói, nhỏ và đơn giản hơn, tức là vị trí ngôi đình hiện nay. Đất làm ngôi đình do ông Huỳnh Văn Thu, một hào phú tại địa phương hiến cúng.
Đình Thông Tây Hội thờ Thành Hoàng theo tục thờ thần của người Việt cùng các vị Tiền hiền, Hậu hiền và các Thần khác như thần Nông, thần Hổ, thần Phúc Đức v.v… Hai vị thần chính được thờ trong đình là Đông Chinh Vương và Dực Thánh Vương – hai vị tướng trong hoàng thất thời vua Lý Thái Tổ (có thuyết cho đó là hai hoàng tử con vua Lý Thái Tổ, do tranh ngôi với Thái tử Vũ Đức nên bị đày đi khai hoang các vùng đất cực Nam tổ quốc và trở thành ‘Thủy tổ khai hoang’ trong lịch sử dân tộc Việt).
Ngôi đình này hiện vẫn còn giữ được khá nguyên vẹn lối kiến trúc và các chi tiết chạm khắc nghệ thuật đặc trưng Nam bộ; những bao lam, hoành phi, câu đối, trang thờ đều giữ được đường nét, màu sắc sơn son thếp vàng kiểu cổ, không bị phết lên những lớp sơn mới như một số ngôi đình khác thường làm thời nay.
Đình Thông Tây Hội trước đây tọa lạc trên đường Minh Mạng, quận Gò Vấp, Sài Gòn; sau năm 1975 đường đổi tên thành Thống Nhất; năm 1982 lại lấy tên là đường Nguyễn Văn Lượng; và nay đã đổi tên lại là đường Thống Nhất.
oOo
NGÔI NHÀ THỜ XƯA NHẤT SÀI GÒN
Ngôi nhà thờ được xếp vào hàng lâu đời nhất vùng đất Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn xưa chính là nhà thờ Chợ Quán, thuộc Giáo xứ Chợ Quán, tọa lạc tại số 120 đường Trần Bình Trọng, phường 2, (phường Chợ Quán cũ), quận 5. Nhà thờ hiện tại có tên chính thức là Nhà thờ Thánh Tâm Chúa Giêsu. Đây là ngôi nhà thờ cổ nhất tại Sài Gòn và cổ nhất ở miền Nam Việt Nam. Giáo họ Chợ Quán cũng là họ đạo lâu đời nhất của Tổng giáo phận Sài Gòn.
Theo tài liệu của Trương Vĩnh Ký (Pétrus Ký – nhà văn, nhà ngôn ngữ học, nhà giáo dục và khảo cứu văn hóa, nhà chính trị của Việt Nam cuối thế kỷ XIX) thì những người lập nên họ đạo Chợ Quán là những lưu dân từ Phường Đúc ở Huế tránh chạy cuộc “bắt đạo” vào lập nghiệp. Cho đến năm 1725, họ đạo đã có khoảng 300 giáo dân, và Chợ Quán trở thành “trung tâm” đón tiếp những lưu dân từ miền Trung vào. Còn theo lời các vị bô lão kỳ cựu ở địa phương kể lại thì giáo dân từ nhiều nơi tề tựu lại và hình thành họ đạo Chợ Quán không biết từ thời gian nào. Do nhiều di dân có cùng nghề, cùng lòng tin nên tạo thành Xóm Bột, có chợ, có nhiều lều quán bán buôn mọc lên nên hình thành cái tên Chợ Quán.
Ngôi nhà nguyện đầu tiên của họ đạo Chợ Quán này được xây cất nên vào năm 1674. Đến năm 1720, các Linh mục Thừa sai đã xây dựng một ngôi nhà thờ mới (lần thứ nhất). Sau đó nhà thờ bị phá sập vì thời cuộc, rồi được xây dựng, trùng tu lại nhiều lần vào các năm 1727, 1733, 1793, 1862, 1882. Ngôi nhà thờ hiện tại là ngôi nhà thờ thứ 8, được khánh thành vào năm Bính Thân – 1896 do công lao của ba vị Linh mục Nicolas Hamm, Jules Errand và Lucien Mossard vận động tín hữu trùng kiến.
Hiện nay ngôi thánh đường nằm ở vị trí trung tâm này có thể chứa khoảng 1.000 giáo dân vào hành lễ. Ngoài sinh hoạt tôn giáo, Giáo xứ Chợ Quán cũng rất tích cực tham gia vào công tác xã hội, từ thiện nhằm hỗ trợ người nghèo. Nơi đây hiện có phòng khám bệnh và phát thuốc từ thiện dưới quyền quản lý của Hội Chữ Thập Đỏ (Hội Hồng Thập Tự) Quận 5.
QUANG MAI
Sưu tầm & biên tập