Những loại củ, quả như cà rốt, bắp, cà… hay trái cây như dưa hấu, chuối… để có thể “ngon lành” như hiện nay đều đã phải trải qua quá trình “thuần hóa” của con người nhằm phù hợp với phương thức canh tác cũng như hệ tiêu hóa của chúng ta. Vậy trước khi những quả cà chua trở nên mọng nước hay những hạt bắp trở nên đều tăm tắp thì chúng trông như thế nào?
Theo Science Alert, khác với biến đổi gene (GMO) – kỹ thuật trực tiếp kết nối các gene từ các sinh vật khác (như vi khuẩn) với cây trồng – để tạo ra các đặc điểm theo ý muốn (như kháng sâu, bệnh), chọn giống là quá trình diễn ra chậm hơn nhiều. Nông dân phải chọn giống và nuôi trồng các loại cây theo thời gian. Tới nay, nhiều loại cây ăn trái và lương thực đã khác rất xa so với tổ tiên của chúng.
- Dưa hấu:
Dưới đây là bức vẽ dưa hấu vào thế kỷ XVII của Giovanni Stanchi, khác rất xa so với dưa hấu ngày nay. Từ mặt cắt của quả dưa có thể thấy cấu trúc bên trong nó gồm có 6 phần hình tam giác xoáy. Tuy có ý kiến nghi ngờ rằng có thể đây là dưa chưa chín hoặc bị khô, nhưng nếu quan sát màu đen của hạt thì có thể thấy đây là bức vẽ dưa đã chín.
Dưa hấu cổ đại. Ảnh: Wikimedia Commons.
Theo thời gian, con người đã tạo ra giống dưa hấu có phần thịt quả màu đỏ tươi, thậm chí là có cả giống dưa hấu không hạt.
Dưa hấu ngày nay. Ảnh: Scott Ehardt / Wikimedia.
- Chuối:
Chuối có thể bắt đầu được trồng cách đây 7.000 tới 10.000 năm ở khu vực mà ngày nay là Papua New Guinea. Chúng cũng được trồng cả ở Đông Nam Á. Chuối ngày nay có gốc gác từ hai loài chuối hoang Musa acuminata và Musa balbisiana như trong hình dưới. Giống chuối này ít thịt, có hạt cứng.
Chuối hoang. Ảnh: Wikipedia.
Chuối ngày nay, với hình dạng dễ cầm nắm bằng tay, vỏ có thể bóc được. So với tổ tiên, chúng có hạt nhỏ hơn rất nhiều, thơm ngon và nhiều dinh dưỡng hơn.
Chuối ngày nay. Ảnh: Domiriel / Flickr Creative Commons.
- Cà tím:
Trong suốt lịch sử, cà tím có nhiều hình dạng và màu sắc khác nhau, như trắng, xanh, tím, vàng. Chúng được trồng sớm nhất ở Trung Quốc. Giống cà tím nguyên thủy có gai ở cuống hoa.
Cà tím hoang. Ảnh: Botanic Stories.
Quá trình chọn giống đã loại bỏ phần gai, cho chúng ta các quả cà tím lớn hơn, thuôn dài, màu tím, hiện có thể thấy ở mọi nơi bán rau củ.
Cà tím ngày nay. Ảnh: YoAmes / Flickr.
- Cà-rốt (carrot):
Cà-rốt được biết đến trồng sớm nhất ở Ba Tư và Tiểu Á, vào khoảng thế kỷ thứ X. Ban đầu, thân chúng có màu tím hoặc trắng với phần rễ nhỏ, chia nhiều nhánh như trên hình. Phần màu tím sau đó biến đổi thành màu vàng.
Cà-rốt hoang. Ảnh: Genetic Literacy Program.
Nông dân đã cải tạo loại cà-rốt rễ nhỏ, trắng có mùi nồng, 2 năm ra hoa 1 lần thành loại cà-rốt “rễ” màu cam ăn được, thu hoạch hàng năm vào mùa đông.
Cà-rốt ngày nay. Ảnh: TTL media / Shutterstock.com
- Ngô (bắp):
Ví dụ điển hình nhất về quá trình chọn giống là ngô (bắp). Giống ngô ngọt Bắc Mỹ được tạo ra từ loại cây Teosinte gần như không thể dùng làm thực phẩm. Ngô tự nhiên như hình dưới bắt đầu được con người trồng vào khoảng năm 7.000 trước Công Nguyên, có vị giống khoai tây sống phơi khô (theo giáo viên hóa học James Kennedy).
Ngô cổ. Ảnh: Living Crop Museum.
Ngày nay, bắp ngô to hơn bắp ngô 9.000 năm trước khoảng 1.000 lần, dễ trồng và dễ bóc vỏ. Nó chứa 6,6% đường, so với chỉ 1,9% của ngô cổ (theo James Kennedy). Sự thay đổi này bắt đầu vào khoảng thế kỷ XV khi người châu Âu bắt đầu trồng ngô.
Ngô ngày nay. Ảnh: Rosana Prada / Flickr.
- Đào:
Đào tự nhiên bắt đầu được người Trung Quốc trồng khoảng năm 4.000 trước Công Nguyên, phần thịt quả ít, có vị sạn như đất, hơi mặn, chua, ngọt kết hợp (theo James Kennedy).
Đào tự nhiên, năm 4.000 trước Công Nguyên. Ảnh: James Kennedy.
Sau hàng nghìn năm chọn giống, đào ngày nay to hơn 64 lần, nhiều nước hơn 27% và ngọt hơn 4 lần.
Đào ngày nay. Ảnh: James Kennedy.
NGUYỄN THÀNH MINH