TIỂU SỬ

THIỀN SƯ VẠN HẠNH
(938?-1018)

Quốc Sư Việt Nam

oOo

Thiền Sư họ Nguyễn, quê ở làng Cổ Pháp, gia đình đời đời thờ Phật. Thuở nhỏ Sư đã thông minh khác thường, thông suốt tam học và nghiên cứu Bách Luận mà vẫn xem thường công danh phú quý.

Năm 21 tuổi Sư xuất gia, cùng Thiền Sư Định Huệ thọ học với Thiền Ông Đạo Giả ở chùa Lục Tổ, làng Dịch Bảng, phủ Thiên Đức. Khi việc rảnh rỗi, Sư học hỏi quên cả mỏi mệt.

Sau khi Thiền Ông tịch, Sư kế tiếp trụ trì chùa này và chuyên tập pháp “Tổng Trì Tam-ma-địa”, lấy đó làm sự nghiệp. Bấy giờ Sư có nói ra lời gì dân chúng đều cho là lời sấm ký. Vua Lê Đại Hành rất tôn kính Sư.

Niên hiệu Thiên Phúc năm thứ nhất (980), tướng Tống là Hầu Nhân Bảo kéo quân sang đánh nước ta, đóng binh ở Cương Giáp, Lãng Sơn; vua Lê Đại Hành mời Sư đến hỏi:

– Quân ta thắng bại thế nào?

Sư đáp:

– Trong ba, bảy ngày thì giặc ắt lui.

Quả đúng như lời Sư đoán.

Có kẻ gian tên Đỗ Ngân âm mưu hại Sư. Biết trước sự việc, Sư đưa cho y một bài thơ:

Thổ mộc tương sanh Cấn bạn Câm [kim]^*
Vân hà mưu ngã uẩn linh khâm?
Đương thời ngũ khẩu thu tâm tuyệt
Chân chí vị lai bất hận tâm.

Dịch:

Thổ mộc sanh nhau Cấn với Kim
Vì sao ôm ấp lòng hận phiền?
Bấy giờ tôi biết lòng buồn dứt
Thật đến sau này chẳng bận tâm.

_* Thổ Mộc là Đỗ, Cấn Kim là Ngân.

Được thơ này gã Ngân hoảng sợ không tiến hành mưu hại nữa.

Lúc vua Lê Ngọa Triều ở ngôi quá tàn bạo, mọi người đều oán ghét. Khi ấy Lý Thái Tổ còn làm chức Thân Vệ, chưa lên ngôi. Bấy giờ trong nước có những điềm lạ xuất hiện liên miên. Tùy theo chỗ thấy nghe, Sư đều bàn giải phù hợp với triệu chứng nhà Lê sắp mất, nhà Lý lên thay.

Ngày vua Lý Thái Tổ lên ngôi, Sư ở tại chùa Lục Tổ mà vẫn biết trước, báo tin cho chú và bác vua Lý hay: “Thiên tử đã băng hà, Lý Thân Vệ đã khuất phục trong thành nội, túc trực trong vài ngày Thân Vệ ắt được thiên hạ.” Và để chiêu an bá tánh, Sư ra yết thị rằng:

Tật Lê trầm bắc thủy
Lý tử thọ nam thiên
Tứ phương qua can tịnh
Bát biểu hạ bình an.

Dịch:

Tật Lê chìm biển Bắc
Cây Lý che trời Nam
Bốn phương binh đao dứt
Tám hướng thảy bình an.

Niên hiệu Thuận Thiên thứ chín (1018) ngày rằm tháng năm, Sư không bệnh chi, mà gọi Chúng nói kệ:

Thân như điện ảnh hữu hoàn vô
Vạn mộc xuân vinh thu hựu khô
Nhậm vận thạnh suy vô bố úy
Thạnh suy như lộ thảo đầu phô.

Dịch:

Thân như bóng chớp có rồi không
Cây cỏ xuân tươi, thu đượm hồng
Mặc cuộc thạnh suy không sợ hãi
Thạnh suy như cỏ hạt sương đông.

Nói xong, Sư lại bảo Chúng: “Các ngươi cần trụ chỗ nào? Ta chẳng lấy chỗ trụ mà trụ, chẳng y không trụ mà trụ.” Ngừng giây lát, Sư tịch.

Vua Lý Thái Tổ và đệ tử làm lễ hỏa táng, nhặt Xá-lợi xây tháp cúng dường.

Về sau vua Lý Nhân Tông có làm bài truy tán Sư rằng:

Vạn Hạnh dung tam tế
Chơn phù cổ sấm cơ [ky]
Hương quan danh Cổ Pháp
Trụ tích trấn vương kỳ.

Dịch:

Vạn Hạnh thông ba mé
Thật hợp lời sấm xưa
Quê nhà tên Cổ Pháp
Dựng gậy vững kinh vua./.

Phần đọc thêm:

Trước năm 1975, ở miền Nam Việt Nam có một viện đại học mang tên Thiền Sư là Viện Đại Học Vạn Hạnh, tọa lạc ngay dưới dốc cầu Trương Minh Giảng, đường Trương Minh Giảng, Sài Gòn (nay là cầu Công Lý, đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa) nhưng nay đã bị trưng thu. Hiện nay, nhiều thành phố, thị xã ở Việt Nam có tên đường “Sư Vạn Hạnh” để tưởng nhớ một vị thiền sư đã ghi lại nhiều dấu ấn trong lịch sử dân tộc.

Đại Việt Sử Ký Toàn Thư có ghi lại bài sấm – vĩ của Thiền Sư Vạn Hạnh:

Thọ căn diễu diễu
Mộc biểu thanh thanh
Hoa đào mộc lạc
Thập bát tử thành
Đông a nhập địa
Dị mộc tái sanh
Chấn cung kiến nhật
Đoài cung ẩn tinh
Lục thất niên gian
Thiên hạ thái bình.

Dịch:

Gốc cây thăm thẳm
Ngọn cây xanh xanh
Cây hoa đào rụng
Mười tám hạt thành
Cành đông xuống đất
Cành khác lại sanh
Đông mặt trời mọc
Tây sao ẩn hình
Sáu bảy năm nữa
Thiên hạ thái bình./.

*** Di ảnh trong bài là bản mô phỏng vẽ lại.