Ngày Quốc Tế Lao Động hay ngày Lễ Lao Động (1 tháng 5 dương lịch) là ngày kỷ niệm đồng thời cũng là “ngày hành động” của phong trào công nhân và giới lao động cần lao – cả lao động trí óc lẫn lao động chân tay – trên thế giới.
Vào ngày này, tại nhiều quốc gia trên thế giới thường xảy ra các cuộc tuần hành, biểu tình trên đường phố với hàng trăm, hàng ngàn, có khi tới hàng triệu người tham gia dưới sự vận động và điều hành của các tổ chức lãnh đạo giai cấp lao động như: Liên Đoàn Lao Động, Liên Đoàn Lao Công, Công Đoàn, Tổng Công Đoàn, Tổng Liên Đoàn v.v… Cũng vào ngày này, các phong trào cộng sản, tả khuynh cũng như các tổ chức theo chủ nghĩa phi chính phủ hay các Công Đoàn liên minh thường tổ chức những cuộc lảng công, đình công, tuần hành, meeting lớn nhằm đòi hỏi các quyền lợi về lao động và an sinh xã hội.
Rất nhiều hình thức tổ chức được thay đổi thường xuyên để mới lạ và thu hút người tham gia được các nước thực hiện trong ngày kỷ niệm này. Thế nhưng không phải quốc gia nào cũng tổ chức đúng vào ngày 1 tháng 5 hằng năm.
Lịch sử ngày 1 tháng 5 đầu tiên trở thành NGÀY QUỐC TẾ LAO ĐỘNG:
Năm 1883, tại thành phố công nghiệp lớn Chicago, Đại Hội Liên Đoàn Lao Động Hoa Kỳ thông qua quyết nghị nêu rõ: “…Từ ngày 1/5/1886, ngày lao động của tất cả các công nhân sẽ là 8 giờ”. Sở dĩ ngày 1 tháng 5 được chọn bởi đây là ngày bắt đầu tài khóa (một năm kế toán) tại hầu hết các xí nghiệp, nhà máy tại Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ. Vào ngày này, các hợp đồng mới giữa chủ và thợ sẽ được ký kết.
Tưởng cũng nên biết, trước lúc bấy giờ, do sự kiện giới công chức, công nhân Anh di cư sang Hoa Kỳ nhiều nên phong trào đòi làm việc 8 giờ phát sinh và lan rộng ở Hoa Kỳ từ năm 1827, đồng thời hình thành phong trào các Công Đoàn (về sau quy mô ngày càng rộng lớn và hệ thống thành Liên Đoàn Lao Động). Sớm hơn rất xa quyết nghị của Đại Hội Liên Đoàn Lao Động Hoa Kỳ năm 1883, ấn định ngày làm việc 8 giờ, áp dụng từ năm 1886, nhà chức trách Hoa Kỳ vào năm 1868 đã buộc phải thông qua đạo luật quy định ngày làm 8 giờ trong các cơ quan, xí nghiệp, nhà máy thuộc chính phủ. Tuy nhiên các xí nghiệp, hãng, xưởng tư nhân vẫn giữ thời gian làm việc từ 11 đến 12 giờ/ngày.
Vào ngày 1/5/1886, do nhiều yêu cầu không được đáp ứng, giới công nhân trên cả nước Mỹ đã tổ chức bãi công nhằm gây áp lực với giới chủ, buộc họ thực hiện yêu sách của mình. Bắt đầu từ cuộc bãi công đầu tiên tại thành phố Chicago với khoảng chừng 40.000 người không đến các nhà máy, hãng, xưởng. Họ tổ chức meeting, biểu tình trong thành phố với biểu ngữ “Từ hôm nay không người thợ nào làm việc quá 8 giờ một ngày! Phải thực hiện 8 giờ làm việc, 8 giờ nghỉ ngơi, 8 giờ vui chơi!” (Khẩu hiệu “ngày làm 8 giờ” vốn đã sớm xuất hiện tại một số nơi của nước Anh, là quốc gia có nền công nghiệp phát triển sớm nhất thế giới. Yêu sách này dần dần lan sang các nước khác).
Cuộc tranh đấu nhanh chóng lôi cuốn lúc càng đông người tham gia. Cùng ngày hôm đó, tại các trung tâm công nghiệp khác trên nước Mỹ, 5.000 cuộc bãi công với khoảng 340.000 công nhân tham gia đã nổ ra rầm rộ.
Giới chủ đã bằng nhiều hình thức phá hoại các cuộc tranh đấu của công nhân: Họ đuổi những công nhân bãi công; thuê người làm thay ở các thành phố lân cận; thuê thành phần cực đoan khiêu khích; và áp lực, khích động cảnh sát đàn áp, phá hoại các cuộc bãi công, biểu tình…
Những cuộc biểu tình tranh đấu bị đàn áp nặng nề. Hậu quả của các cuộc xung đột dữ dội đó đã khiến hàng trăm công nhân chết và bị thương, nhiều thủ lĩnh công đoàn và công nhân bị bắt. Đặc biệt, ở Chicago, có vẻ như bắt đầu từ một kẻ khiêu khích vô danh ném tạc đạc làm một viên cảnh sát chết, đã khiến cảnh sát bắn vào đoàn người biểu tình không vũ khí làm 4 người chết, hơn 70 bị thương và sau đó trên 100 người khác bị bắt, gây nên “sự kiện thảm sát Haymarket” năm 1886 tại Chicago. Một báo cáo của Liên Đoàn Lao Động Hoa Kỳ xác nhận: “Chưa bao giờ trong lịch sử nước Mỹ lại có một cuộc nổi dậy mạnh mẽ, toàn diện trong quần chúng giới công nghiệp đến như vậy”.
Nhưng cuối cùng, giới chủ đã phải nhượng bộ, chấp nhận những yêu sách của công nhân. Ở Washington, New York, Boston, Baltimore… hơn 125.000 công nhân giành được quyền “ngày làm việc 8 giờ”.
Ngày 20/6/1889, ba năm sau tấn thảm kịch tại Chicago, Quốc Tế Cộng Sản II nhóm họp tại thủ đô Paris, Pháp. Dưới sự lãnh đạo của Friedrich Engels (Ăng-gen), trong đại hội lần thứ nhất này của Quốc Tế Cộng Sản II (Quốc Tế Cộng Sản I thành lập năm 1864, đại hội lần thứ nhất tháng 9/1866 tại Genève, Thụy Sỹ) đã quyết định lấy ngày 1 tháng 5 hàng năm làm ngày biểu dương lực lượng và tranh đấu chung của tầng lớp “vô sản” các nước.
Năm 1920, Liên Bang Nga (Liên Xô cũ) là nước đầu tiên áp dụng toàn dân nghỉ làm việc vào ngày Quốc Tế Lao Động 1 tháng 5, do Vladimir Ilyich Lenin (Lê-nin) phê chuẩn. Sáng kiến của nước này dần dần được nhiều quốc gia khác trên thế giới hưởng ứng và áp dụng cho nước mình.
Cho đến nay, Ngày Quốc Tế Lao Động đối với nhiều quốc gia là ngày kỷ niệm, ngày lễ toàn quốc; và nhiều nước khác vẫn xem là “ngày hội” của người lao động cần lao. Nhiều quyền lợi, nhiều chính sách vẫn tiếp tục yêu sách được cải thiện, được thay đổi cho người lao động trong dịp này hằng năm.
Tại Việt Nam, tuy việc kỷ niệm ngày Quốc Tế Lao Động phải tổ chức bí mật kể từ sau khi ra đời Đảng Cộng Sản Đông Dương (1930), nhưng vào năm 1936, ngày Quốc Tế Lao Động đã bắt đầu được tổ chức công khai lần đầu tiên tại Hà Nội sau thắng lợi của Mặt Trận Bình Dân Pháp và Mặt Trận Dân Chủ Đông Dương. Vào ngày 1 tháng 5 năm 1938, một cuộc meeting rất lớn với sự tham gia của nhiều ngành, nhiều giới lên tới hàng chục ngàn người được tổ chức ở Khu Đấu Xảo, Hà Nội. Đến ngày 2/9/1946, sau cuộc “Cách mạng tháng Tám” tròn một năm, sắc lệnh nghỉ có lương trong ngày 1 tháng 5 được ban bố bởi chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa (củ) và ngày này được gọi là ngày Lễ Quốc Tế Lao Động cho đến nay; trong khi đó, tại Miền Nam Việt Nam, từ năm 1954 đến năm 1975, chính phủ Việt Nam Cọng Hòa (thời Đệ Nhất Cọng Hòa và Đệ Nhị Cọng Hòa – 1955-1975) gọi ngày 1 tháng 5 là Lễ Lao Động, ngày lễ chính thức toàn quốc (được nghỉ có lương).
Một số hình ảnh các hoạt động ngày 1 tháng 5 tại Việt nam trước đây:
oOo
Ngày Quốc Tế Lao Động tại một số quốc gia trên thế giới
Hoa Kỳ: Những cuộc tranh đấu đòi ngày làm việc 8 giờ cho công nhân bùng khởi sớm nhất và mạnh mẽ nhất là tại quốc gia này. Ngày 1 tháng 5 lịch sử đầu tiên (1886) cũng nổ ra tại thành phố Chicago, Hoa Kỳ. Tuy nhiên hiện nay, không như các nước khác kỷ niệm ngày Quốc Tế Lao Động vào 1 tháng 5, tại Hoa Kỳ ngày Lễ Lao Động là vào ngày thứ Hai đầu tiên trong tháng 9. Các cuộc diễn hành, meeting có quy mô lớn vẫn thường được tổ chức trong dịp Lễ Lao Động tại quốc gia này.
Pháp: Ngày 1/5/1891, một cuộc biểu tình rất lớn của công nhân đã xảy ra ở vùng Fourmies, miền Bắc nước Pháp. Quân đội đã đàn áp và bắn chết 10 người biểu tình, trong số đó có cô gái tên là Marie Blindeau khi chết đang mặc một bộ quần áo trắng tinh khôi. Để tưởng nhớ sự kiện này, người Pháp đã dùng hoa linh lan (hoa chuông), một loài hoa nhỏ sắc trắng, hương thơm dịu, thường nở vào những ngày đầu tháng Năm, làm biểu tượng cho ngày Lễ Lao Động ngày 1 tháng 5. Hằng năm, vào dịp lễ này, người dân Pháp thường trang hoàng nhà cửa và tặng bạn bè một bó hoa linh lan.
Đức: Nước Đức kỷ niệm Lễ Lao Động vào ngày 1 tháng 5. Theo truyền thống từ lâu, trong dịp này mọi người thường cài một bông hoa cẩm chướng đỏ trên ve áo. Thói quen này bắt nguồn từ cuộc tuần hành ngày 1/5/1890, hôm đó những người tham gia biểu tình đã dùng một bông hoa cẩm chướng đỏ làm ám hiệu để nhận diện nhau.
Úc: Tại Australia, ngày Lễ Lao Động thay đổi theo từng vùng. Vào ngày 1 tháng 5 (May Day), chỉ một số Nghiệp Đoàn của đảng Xã Hội và đảng Cộng Sản tổ chức kỷ niệm trong công nhân và giới lao động. Ở miền Tây nước Úc, dân chúng lấy ngày 4 tháng 3 làm ngày nghỉ. Tiểu bang Victoria lại chọn ngày 10 tháng 3. Vùng Queensland và miền Bắc thì là ngày 6 tháng 5. Ở New South Wales sẽ là ngày 6 tháng 10. Tại thủ phủ Canberra, thành phố lớn Sydney và miền Nam lại là ngày 7 tháng 10.
Canada: Lễ Lao Động tại Canada vào ngày thứ Hai đầu tiên của tháng 9 hằng năm đã được xem như ngày lễ thường niên từ năm 1894. Tuy vậy giới lao động Quebec hằng năm cũng thường tổ chức meeting kỷ niệm Ngày Lao Động vào 29 tháng 4. Họ tuần hành trên đại lộ Viau, sau đó cùng kéo nhau về công viên Maisonneuve nghe diễn thuyết và tham gia các hoạt động khác.
Nga: Ở Nga, từ năm 1992, ngày Quốc Tế Lao Động vào 1 tháng 5 được gọi là ngày Lễ Lao Động & Mùa Xuân, là một ngày lễ quốc gia. Ngày này, trên toàn nước Nga luôn diễn ra các cuộc diễn hành và những hoạt động đa dạng có quy mô rất lớn với nhiều hình thức được nhà cầm quyền tổ chức.
Hà Lan: Thông thường, người Hà Lan vẫn làm việc vào ngày 1 tháng 5, chỉ một số công ty và tổ chức nước ngoài cho phép nhân viên được nghỉ. Nhưng vào ngày này, dân chúng ở tiểu bang Fribourg lại tổ chức ca hát, phân phát kẹo bánh và thưởng tiền lẻ cho trẻ em với quan niệm đó là ngày đầu tiên của mùa xuân, làm như vậy sẽ đem lại nhiều may mắn trong năm.
Tại Indonesia: Ngày Quốc Tế Lao Động 1 tháng 5 ở Indonesia chỉ mới được tổng thống Susilo Bambang Yudhoyono phê chuẩn là ngày lễ quốc gia ở đất nước này kể từ năm 2014. Vào ngày này, K.P.S.I (Liên Đoàn Liên Minh Lao Động Indonesia) thường tổ chức các cuộc meeting, tuần hành tại thủ đô Jakarta cùng nhiều tỉnh/thành khác với sự tham gia của đông đảo công nhân, giáo viên và giới lao động.
Nhật: Nhật Bản không kỷ niệm ngày Quốc Tế Lao Động. Tuy nhiên, tháng 5 là dịp mà người Nhật được nghỉ dài nhất trong năm nên họ gọi tuần đầu tiên của tháng 5 là “Tuần lễ vàng”. Tuần lễ này có ý nghĩa cầu cho quốc thái, dân an theo quan niệm người Nhật, bao gồm các quốc lễ: Ngày sinh cố hoàng đế Chiêu Hòa (29/4), Ngày Hiến Pháp (3/5), Ngày Xanh (4/5), Ngày Thiếu Nhi (5/5). Một điều thú vị nữa là tuy không kỷ niệm Ngày Quốc Tế Lao Động, nước Nhật lại có Lễ Tạ Ơn Người Lao Động vào ngày 23 tháng 11, khi vụ mùa vừa kết thúc, mang ý nghĩa đề cao giá trị của sức cần lao và cảm tạ ơn trên về một nông vụ vừa hoàn tất.
QUANG MAI sưu tầm & tổng hợp